Với đồng bào Thái trắng ở Sơn La và vùng Tây Bắc nói chung, nói đến Tết “xíp xí” (tức “Chiềng xíp xí”), ai nấy đều xốn xang một nỗi niềm khó tả. Đây là phong tục linh thiêng, đặc trưng và độc đáo riêng có của đồng bào Thái trắng nơi đây.
Người Thái chuẩn bị cỗ cho Tết “xíp xí”. Ảnh: T.H
“Xíp xí” tiếng Thái nghĩa là 14. Tết “xíp xí” của người Thái trắng được tổ chức vào ngày 14.7 âm lịch. Đây là Tết lớn nhất của người Thái trắng ở Sơn La và vùng Tây Bắc. “Xíp xí” chỉ diễn ra trong 1 ngày duy nhất, thậm chí là một bữa duy nhất vào trưa 14.7.
Về nguồn gốc của Tết “Xíp xí”, người Thái cho rằng, ngày giữa tháng 7 có trăng tròn, đẹp và sáng nhất. Không chỉ có con người mà ngay các loài vật như hổ, gấu, sư tử… đều muốn lấy cho được ông trăng ngày rằm, thực tế đây là hiện tượng nguyệt thực hay “gấu ăn trăng”. Chính vì vậy, từ đêm 14, họ tổ chức ăn tết, cúng rằm trước nhằm thể hiện ước nguyện chinh phục tự nhiên, chinh phục vũ trụ. Từ đó, cứ đến ngày 14.7 hàng năm, đồng bào Thái trắng lại đón Tết “xíp xí” trong không khí rộn ràng và coi đây là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, cầu mong cuộc sống an lành. Tết “xíp xí” cũng là dịp người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ. Vì vậy, ở nhiều nơi, đồng bào còn gọi “xíp xí” là Tết trẻ con.
Vào ngày này, trẻ em được ông bà, cha mẹ may cho những bộ quần áo rực rỡ sắc màu để mặc đi chơi Tết. Ông Lò Văn Thích, xã Tường Phù, huyện Phù Yên cho biết: “Ngày xưa bà con chỉ cấy 1 mùa, đúng ngày xíp xí là cấy xong hết rồi. Lúc ấy con trâu được nghỉ; trẻ con không phải chăn trâu nữa, coi như các cháu đã hoàn thành nhiệm vụ rất quan trọng là giúp bố mẹ chăn trâu bò trong một mùa vụ. Do vậy, bà con làm cái tết này và tặng cho các cháu những bộ quần áo mới để mặc đi chơi tết”.
Vào ngày này, ở phần thờ cúng tổ tiên, để nhớ công ơn người khai phá tạo mường, lập bản, cầu cho mưa thuận gió hòa, đồ vật cúng có nhiều thứ, gồm rượu, thịt, cơm nếp nhuộm màu… Trong đó thứ không thể thiếu là thịt vịt và bánh ít làm từ bột gạo nếp, gói lá chuối theo cặp và đồ xôi cho chín.
Tết “xíp xí” được tổ chức theo từng gia đình, có nơi theo dòng họ. Trong ngày này, khách lạ cũng như khách quen, khi đến nhà đều được bà con đón tiếp nồng hậu, chu đáo, được thưởng thức những món ăn đặc trưng chỉ có trong ngày Tết “xíp xí”. Đồng bào Thái trắng, dù đi đâu, làm gì, ở bất cứ nơi nào cũng không bao giờ quên cúng tổ tiên và tổ chức mâm cỗ trong ngày Tết “xíp xí” của mình.
Theo Thùy Hương – Dân Việt