Tranh khỉ Bính Thân

Nguyễn Quân

Loài người đã chia tay với loài tinh tinh đã khá lâu rồi, khoảng 7 triệu năm, nhưng cho dù thế thì ADN con người vẫn giống tới 98,4% với loài tinh tinh và 97,7% với loài vượn Gôrila.

Bao đời nay, trong tâm thức và văn học từ dân gian đến văn học viết của ta, con khỉ/ vượn thật gần gũi, không chỉ bởi khỉ là loài nhanh nhẹn, hoạt bát, tinh khôn và có năng khiếu học hỏi, bắt chước. Đã có nhiều ca dao mượn hình tượng ấy, chẳng hạn “Con vượn thương con lên non hái trái/ Anh thương nàng phận gái mồ côi…” đến các thi hào của dân tộc, nhà thơ hiện đại, Nguyễn Trãi từng viết: “Thề cùng viên hạc (vượn) trong hai ấy/ Thấy có ai han chớ đãi đằng”, Đinh Hùng thuở đi theo kháng chiến chống Pháp: Ta mê tiếng vượn sầu muôn kiếp, còn Bùi Giáng từng tự nhận mình là Đười Ươi thi sĩ: “Đi về giũ áo đười ươi/ Đăm chiêu khánh địa từ người tặng ta”… Còn thế hệ với chúng tôi, con vượn của chú Võ Tòng trong truyện “Đất rừng Phương Nam” – của nhà văn Đoàn Giỏi, bị chủ xích khi đi vắng, Pháp càn, nó dứt xích đi tìm rồi quay về nền nhà cũ, chờ chủ đến chết… là hình ảnh không thể nào quên. Sau này khi lớn lên một chút mới hiểu rõ hơn lời bà đọc truyện thơ nôm từ thuở ấu thơ “Lâm Tuyền Kỳ Ngộ”) (còn gọi là Bạch Viên – Tôn Các) kể về tình yêu giữa một người đàn ông bình thường với người vợ Bạch Viên (vượn trắng) rồi sau phải chia lìa: “Duyên ưa dầu nhẫn đành đôi chốn/ Phận thiếp thương ôi dễ mấy phen…”. Đó là chưa kể đến nhân vật Tôn Ngộ Không trong tác phẩm “Tây Du Ký”, một con khỉ siêu phàm, nhưng rất người và đã thành chính quả, cũng như ở Tây Tạng, người đã coi khỉ là vị Bồ Tát. Con khỉ thật gần gũi và vẫn đang cống hiến cho đời sống con người…

Như một truyền thống của Báo Lao Động Cuối tuần, Xuân Bính Thân này, xin mời bạn đọc thưởng lãm chùm tranh khỉ đặc sắc với một lưu ý nhỏ, có ba họa sĩ nữ: Nguyễn Hồng Phương, Hoàng Thị Phương Liên và Phương Bình đã dành cho chúng ta món quà quý này.