Ban công lên trời – những truyện ngắn hiện đại
Tập truyện ngắn, Tomasz Jastrun, Ba Lan, Lê Bá Thự dịch,
NXB Hội Nhà văn – Phương Nam Book, 2012
Hoàng Long
Tomasz Jastrun được mệnh danh là một trong những nhà văn đương đại Ba Lan viết khá nhiều về đề tài tình dục và tình yêu. Thực ra, tình dục chỉ là cái cớ cho ông viết về người Ba Lan đương đại, nước Ba Lan đương đại, những hệ lụy của cuộc sống đương đại. Truyện ngắn của Jastrun rất đa dạng, cho phép ta quan sát thế giới qua con mắt của đàn ông, tuy vậy, cũng có những truyện ngắn trong đó nhân vật chính là nữ giới, viết khá bạo tay, theo nhãn quan của giới nữ. Truyện ngắn của ông đi sâu vào mọi hang cùng ngõ hẻm của cuộc sống thường nhật, nơi tình dục và tình yêu diễn ra muôn màu muôn vẻ, mang lại cho con người không chỉ khoái cảm và hạnh phúc, mà lắm khi cả ưu tư, trăn trở, thất vọng và khổ đau. “Ban công lên trời (cũng là tiêu đề của tập truyện), một truyện ngắn đặc sắc của Tomasz Jastrun, không chỉ nói về một câu chuyện tình yêu, mà, dưới hình thức siêu thực và có phần kinh dị, nó cho thấy những niềm vui, hạnh phúc tột cùng của con người đều bị (hay được?) đẩy về phía những giấc mơ. Bí mật là một lát cắt tàn nhẫn của cuộc sống, nhưng qua đó, người ta thấy lấp lánh vẻ đẹp bí ẩn của tâm hồn con người” (L.A.H – Tiền phong Chủ nhật). Các truyện ngắn Những đôi mắt xanh, Căn hộ số bảy cho thấy, sự đời thật giản đơn, nhưng người ta lại cố mường tượng cho nó trở nên rối rắm, giật gân, ly kỳ, thậm chí hình sự hóa sự việc để thỏa trí tò mò: “- con bé bị giết chết rồi… có kẻ đã cắn đứt họng cô ta”. “Nhà ngươi đang hành hạ phụ nữ bằng bàn là nóng…”. Tuy nhiên, trong truyện Ban công lên trời, sự việc xem ra chẳng bình thường chút nào, khi cô gái dắt bạn trai của mình leo qua mái nhà, tụt xuống ban công để vào nhà một ông bà già, như những kẻ trên trời sa xuống, thì ông bà già nọ lại thản nhiên, xem đó là chuyện bình thường, còn mời khách ăn bữa tối với mình. Đến nỗi chàng trai, nhân vật trong truyện, phải tự hỏi: “Sao lại có chuyện, một sự việc hoàn toàn không bình thường, nhưng những người này lại coi là hết đỗi bình thường đến như vậy?”. Có lẽ tác giả muốn mỗi người đọc tự trả lời câu hỏi này theo cách cảm và cách nghĩ của mình. Truyện Cháu đã dạy sư tử như thế nào là một hồi chuông báo động bảo rằng, “tình công sở” có sức phá hoại hạnh phúc gia đình rất ghê gớm. Người đàn bà trong Bức tranh thay đổi khi mất đi người đàn ông của mình thì cảm thấy cuộc đời trở nên vô vị, mất bản năng, như con rùa vùi mình trong cát. Tuy nhiên, bức tranh thay đổi đã thức tỉnh con người này, đánh thức bản năng của con người này. Con người đã an phận, từ lâu không biết sống cho mình, bỗng nhiên lại tràn đầy sức sống, lại có những ham muốn, những phút thăng hoa rất đàn bà. Đây là một truyện ngắn nhuốm màu kinh dị, biểu đạt nhiều cung bậc của cảm xúc, cho thấy nghệ thuật đã cứu giúp một con người, và hơn thế nữa, kéo hai con người xa lạ xích lại với nhau. Phải chăng đó cũng chính là thiên chức của nghệ thuật. Cuộc hẹn hò với bóng tối khiến người đọc đồng cảm với người đàn bà chẳng còn trẻ trung song vẫn còn khát vọng, khát tình và khát dục, nhưng lại bị tuổi tác ám ảnh, thiếu tự tin, sợ chính mình, sợ ánh đèn bừng sáng, rốt cuộc sinh ra tính quẫn. Chung quy cũng tại quy luật nghiệt ngã của thời gian vốn không chừa một ai. Truyện Khách không mời cho thấy những hệ lụy trớ trêu của cuộc sống đương đại mà thủ phạm là chiếc máy rung, chiếc máy Arnold, sản phẩm của công nghệ thời nay, chiếc máy đã đánh bật đức ông chồng ra khỏi phòng ngủ của hai vợ chồng: “Vợ tôi khóa trái cửa, một mình ở trong phòng ngủ cùng với Arnold… Vậy là tạm thời hai bố con tôi không có chỗ trong ngôi nhà của chúng tôi”!? Đúng là một sự thật bi hài!
Chung cục, những truyện ngắn trong tập truyện Ban công lên trời là chứng tích của thời đại chúng ta, là những lát cắt bạo liệt, lắm khi nhức nhối của cuộc sống, là tấm gương phản chiếu không chỉ chuyện ngoài ngõ, mà cả chuyện trong phòng the của chúng ta. Jastrun đã cho ta thấy những gì thật khó miêu tả, những gì diễn ra bên trong đầu óc con người. Và bằng ngòi bút điêu luyện của mình ông đã làm việc này cực tuyệt.
Đọc tập truyện Ban công lên trời của Tomasz Jastrun, với mười chín truyện ngắn hiện đại, văn phong mượt mà, giàu tính trữ tình, đậm chất sex, nhiều châm biếm và lắm hài hước, người đọc có cảm giác như đọc những áng thơ văn xuôi (có lẽ vì ông còn là nhà thơ). Nhưng quan trọng hơn cả, mỗi truyện ngắn của ông là một bức thông điệp nhiều ý nghĩa sâu xa về cuộc đời, về tình yêu, về gia đình và đạo làm người.