Người được đính hôn (I Promessi Sposi), cuốn tiểu thuyết kinh điển của văn học Italy, có nhiều điều quý giá. Nhưng trên hết đó là một câu chuyện tình. Câu chuyện dài và phức tạp này khám phá trái tim, lịch sử và hoàn cảnh con người. Nó được cho là tiểu thuyết hiện đại vĩ đại nhất của Italy. Tác giả là Alessandro Manzoni, tiểu thuyết gia quan trọng thế kỷ XIX và lãnh tụ phong trào lãng mạn ở Italy. Theo lời học giả Italy, Sergio Pacifici: “Ngoại trừ Hài kịch thần thánh (Divina Comedia) của Dante, không cuốn sách nào là đối tượng khảo sát kỹ lưỡng và nghiên cứu sâu sắc như thế”.
Các sử gia văn học thích nói rằng Manzoni (1785 – 1873) bị ảnh hưởng bởi Sir Walter Scott, đặc biệt là cuốn Ivanhoe. Ảnh hưởng đó có thể bị nhấn mạnh quá mức. Theo lời đồn đại, khi hai nhà văn gặp gỡ, họ ca tụng lẫn nhau, Sir Walter đánh giá “Người được đính hôn” là tiểu thuyết vĩ đại nhất thời bấy giờ. Rõ ràng, nó là “Tiểu thuyết Italy vĩ đại”, trải qua hàng trăm lần xuất bản và được dịch sang mọi ngôn ngữ chính, gồm cả tiếng Trung. Sinh viên nghiên cứu, nhiều người ở khắp nơi trong cuộc sống trích dẫn rộng rãi. Giorgio Bassani đã dùng một trích đoạn về tình yêu của Manzoni làm đề từ cho tiểu thuyết nổi tiếng của ông: “Khu vườn nhà Finzi-Contini”. Tuy thế nhiều người Italy vẫn tin rằng tác phẩm của Manzoni chưa được đánh giá đầy đủ ở nước ngoài.
Được bắt đầu viết năm 1821 và xuất bản năm 1827 thành ba tập khi Manzoni 42 tuổi, “ Người được đính hôn” thành công ngay tức khắc và giới thiệu một thể loại mới – tiểu thuyết lịch sử. Điều này được Edgar Allan Poe để ý, khi viết trong tạp chí Southern Literary Messenger năm 1835, ông hoan nghênh cuốn tiểu thuyết, rồi dịch sang tiếng Anh, như là “một tác phẩm hứa hẹn sự khởi đầu của một phong cách viết tiểu thuyết mới”.
Cuốn tiểu thuyết trở thành tác phẩm tiếng Italy được đọc rộng rãi nhất, và giọng văn biểu cảm, mạch lạc của nó trở thành hình mẫu cho các tiểu thuyết về sau của Italy. Nhưng Manzoni cũng liên tục sửa đổi tác phẩm và tạo thành trong đó phong cách và tiêu chuẩn cho ngôn ngữ Italy, thiết lập việc sử dụng thổ ngữ vùng Toscana trên toàn đất nước. Quá trình sửa đổi mất mười ba năm để hoàn thành, và ấn bản được cải thiện rõ rệt, ngày nay thành chuẩn mực, được xuất bản năm 1840.
Câu chuyện hình thành ở Lombardia năm 1628 dưới sự chiếm đóng ngột ngạt của người Tây Ban Nha và Cuộc chiến ba mươi năm (1618 – 1648). Câu chuyện giản đơn, nhưng đó là cảm giác đánh lừa. Chủ đề lớn hơn của Manzoni là vinh quang phức tạp của công lý thần thánh trên đời, với cuốn tiểu thuyết, nó thuộc về tôn giáo và lịch sử.
Những người được đính hôn của Manzoni là Lorenzo Tramaligno (hay Renzo) và Lucia Mondella, hai tá điền chia sẻ một tình yêu bất diệt trong những nỗ lực tuyệt vọng để kết hôn, và chống lại những xung đột gần như không thể vượt qua. Renzo và Lucia sống gần Milano, dự định sẽ được giáo sỹ địa phương Don Abbondio làm lễ kết hôn. Nhưng tên trùm du côn trong vùng, Don Rodrigo tàn bạo, người cũng thèm muốn Lucia, đe dọa Don Abbondio, và những kẻ yếu. Vị tu sỹ kinh hãi và nói với đôi tình nhân rằng đám cưới sẽ không thể diễn ra. Câu chuyện kể lại những khó nhọc của đôi tình nhân trong chiến tranh, nạn đói, bạo động bánh mỳ và dịch bệnh. Đó là một hành trình lột trần thói đạo đức giả tôn giáo, thần thánh và những nhân vật lịch sử đáng nhớ như Nữ tu sĩ ở Monza, hay tên tội phạm đáng sợ với cái tên Vô Danh, và Hồng y giáo chủ đầy phẩm hạnh Federigo Borromeo – một nhân vật chính trị xã hội thực tế thế kỷ XVII ở Italy.
Lời kể sinh động của Manzoni về sự bùng phát bệnh dịch hạch năm 1630 ở Milano, giữa những tàn phá, hỗn loạn và kích động, thật tuyệt vời. Bàn luận về miêu tả của Manzoni về những cuộc bạo động bánh mỳ ở Milano, một nhà văn hiện đại trên một blog văn học đã chạm vào cách nhìn của tác giả để thấy bức tranh lớn hơn và tính kịp thời của nội dung cuốn tiểu thuyết. Ông viết: “Thay bột mỳ, dầu ăn và bánh mỳ bằng xăng, thì những chương sách của Manzoni là câu chuyện thời nay”.
Sự ủng hộ tích cực của Manzoni cho một Italy thống nhất khiến ông trở thành người hùng thời kỳ Risorgimento (giai đoạn của phong trào thống nhất Italy) – một số người còn gọi ông là thánh. Garibaldi, lãnh đạo phong trào, và Cavour (thủ tướng đầu tiên của Italy) đều tỏ lòng thán phục ông. Sự ra đi của ông ở tuổi 88 gây nên sự buồn rầu khắp đất nước. Ông được đưa tiễn bằng đám tang nhà nước trọng thể với sự tham gia của các hoàng tử, bộ trưởng và giới quý tộc. Verdi vinh danh cây đại thụ văn học Italy với khúc cầu siêu Manzoni.
Sinh ra trong một gia đình quý tộc giàu chữ nghĩa và tự do, Manzoni là một nhân vật nhẹ nhàng, kín đáo với sự nhạy cảm văn thơ. Ông là một người Công giáo sa ngã và đôi khi hoài nghi, kết hôn với Henriette Blondel, một phụ nữ Tin lành Thụy Sỹ, trong buổi lễ do một mục sư điều hành. Khi đứa con đầu lòng ra đời, ông quay lại với Công giáo mà ông đã từ bỏ, Henriette cải đạo và họ trở thành những người Công giáo sùng đạo. Thật thú vị là việc cải đạo cũng xuất hiện trong tiểu thuyết của ông.
“Người được đính hôn” là trung tâm sáng tạo trong đời Manzoni. Cuốn tiểu thuyết có thể được tìm thấy trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật. Hai vở opera, ba bộ phim, một vở ballet, nhiều lần làm phim truyền hình và ít nhất bảy vở kịch được dựa theo tác phẩm này. Đó là tuyệt phẩm của Manzoni, nhưng ông cũng được nhớ đến như là một nhà thơ. Cái chết của Napoleon năm 1821 khuấy đảo châu Âu và dường như Manzoni chào mừng việc đó trong bài thơ được dịch và phổ biến rộng rãi Ngày 5 tháng 5.
Tác giả William Amelia thực hiện bài viết dựa trên hai bản dịch của Bruce Penman và Archibald Colquoun, và tiểu sử Gia đình Manzoni của Natalia Ginzburg. Ginzburg là nguồn sáng thực sự của văn học Italy hiện đại, bà viết thật sâu sắc về các quan hệ trong gia đình Manzoni, gợi ý rằng mọi người có thể đọc cuốn tiểu sử “mà không phải đòi hỏi nhiều hơn hay ít hơn từ những gì một tiểu thuyết đem lại”.
Nguyễn Thiện Hoàng Dương (dịch)
Nguồn: Vanvn.net.