Không khóc là tiểu thuyết đoạt giải Goncourt năm 2014 của tác giả Lydie Salvare. Tác phẩm mới được dịch sang tiếng Việt bởi Tiến sĩ Nguyễn Duy Bình. Nhân dịp ra mắt tại Việt Nam, một buổi tọa đàm về tác phẩm đã được tổ chức tại Trung tâm Văn hóa Pháp Hà Nội. Chương trình có sự tham gia của nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, nhà nghiên cứu Nguyễn Trí Dũng và dịch giả Nguyễn Duy Bình.
Đây là cuốn đoạt giải Goncourt thứ ba mà Tiến sĩ Nguyễn Duy Bình dịch. Anh lấy bằng Tiến sĩ văn học tại Pháp. Tác giả sinh năm 1948, tại Tây Ban Nha, gốc Pháp. Tác phẩm nói về cuộc nội chiến Tây Ban Nha, thông qua hai giọng điệu chính: bà mẹ với những hồi ức, một tuyến nữa là của một nhà văn, nhà báo.
Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, nhà nghiên cứu Nguyễn Trí Dũng và dịch giả Nguyễn Duy Bình trong buổi ra mắt cuốn sách.
Trong Không khóc, tác giả Lydie Salvayre thuật lại câu chuyện của mẹ mình – bà Montse – một người phụ nữ 90 tuổi đã mất trí nhớ. Bà chỉ nhớ giai đoạn những năm 1930, khi mình là thiếu nữ. Cô Montse đến xin làm con ở trong một nhà địa chủ nhưng bị chê là “trông nó xoàng quá”.
Nội chiến xảy ra đã cứu cô thoát khỏi thân phận con ở. Để thoát khỏi ngôi làng với những hủ tục, định kiến, lạc hậu, cô cùng anh trai tới thành phố với khao khát về thế giới tốt đẹp cho mọi người. Họ đến Catalonia nơi phe tự do vô chính phủ đã cướp chính quyền, bao trùm một niềm hân hoan, vui sướng.
Tại đây Montse xinh đẹp có một cuộc tình, nhưng người yêu cô theo lý tưởng mới mà bỏ đi theo chiến tranh. Thất tình, Montse trở về làng với cái thai trong bụng. Cô gặp và kết hôn với con trai một nhà địa chủ. Sự xung khắc tư tưởng, quan điểm chính trị tiếp tục tạo ra nhiều biến cố trong đời Montse.
Nhằm giúp độc giả hiểu hơn về tiểu thuyết, nhà nghiên cứu Nguyễn Trí Dũng nói về bối cảnh lịch sử mà tác phẩm phản ánh. Ông cho rằng Không khóc là sự nối dài ký ức cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Năm 1936, chế độ chính trị Tây Ban Nha rối ren. Tháng 7/1936, cuộc nội chiến chính thức nổ ra. Phe Cộng hòa có chính sách không phù hợp với “cánh hữu” với các viên tướng của quốc gia. Cánh tả được những người có tư tưởng xã hội chủ nghĩa ủng hộ, trong khi cánh hữu lại được các cường quốc phát xít hậu thuẫn.
Cuốn sách Không khóc.
Rất nhiều nhà văn, nhà báo tới Tây Ban Nha đưa tin, sáng tác nghệ thuật về cuộc nội chiến kinh khủng này. Một thảm sát đẫm máu đã diễn ra. Có khoảng 50.000 người bị ám sát, giết hại trong cuộc chiến. Đây không chỉ là một nội chiến ở Tây Ban Nha, mà trở thành cuộc chiến tư tưởng ở khắp châu Âu, ngay trong từng làng mạc, từng gia đình, tạo ra một hiện thực đau thương.
Tiến sĩ Duy Bình chia sẻ khi dịch, điều khiến anh gặp khó nhất là tác phẩm có hai giọng điệu khác nhau. Giọng kể của tác giả thuật lại câu chuyện của mẹ mình thì trau chuốt, trong khi giọng kể của bà mẹ – một người mất trí nhớ – lại mộc mạc, chân phương, sai ngữ pháp, đôi khi không rõ ràng, rành mạch. Hiện tại và quá khứ trong sách cũng chen lẫn với nhau, nên chọn đại từ nhân xưng cho các ngôi kể trong sách cũng là một lựa chọn khó.
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đánh giá dịch giả Duy Bình đã dịch sát với một tác phẩm khó. Bởi tiểu thuyết Không khóc được viết bởi hai giọng văn, ngôn ngữ. Nhà phê bình cho rằng ở Không khóc, Lydie Salvayre đã tạ nên hai giọng nói, hai cái nhìn về bạo lực và thanh thoát, giữa tàn nhẫn và tinh tế. Giọng văn khi thì hoàn hảo, lúc thì vụng về, tươi vui. Không khóc được độc giả Pháp đón nhận tích cực, với 22 nghìn bản đã bán hết và một Nhà xuất bản Seuil in gần 450 nghìn bản.
Nói về giá trị tác phẩm, nhà nghiên cứu Nguyễn Trí Dũng cho rằng chính tình yêu làm nên vẻ đẹp cho tiểu thuyết. Ông nói: “Nếu không có tình yêu, thì con người vẫn sẽ tàn sát lẫn nhau bởi chiến tranh, cuộc đấu tranh tư tưởng. Chỉ có tình yêu bao phủ mới chấm dứt được cuộc nội chiến ở ngôi làng nhỏ Catalan, cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Có lẽ, nếu không có tình yêu thì thế giới cũng tuyệt diệt”.
Theo Hiền Đỗ – Zing