Gần như ngay lập tức, sau khi Alice Munro được công bố là chủ nhân của giải thưởng Nobel năm 2013, vào thứ Năm ngày 10 tháng 10 năm 2013, một email đã được gửi đến tất cả các cửa hàng sách của Canada, yêu cầu chuyển tất cả các cuốn sách của Alice Munro ra trước cửa hàng. Tại trung tâm thành phố Toronto, màn hình hiển thị vội vàng trình chiếu hình ảnh những cuốn sách của bà nhưng chỉ có được 13 bản sao, đấy là tất cả những gì mà họ có trong kho.
“Đó là một bất ngờ lớn đối với hầu hết chúng ta”, Ian Donker, tổng giám đốc Book City, một chuỗi cửa hàng sách của Toronto cho biết. Ông nói rằng, trong ngày thứ Năm, đã có rất nhiều khách hàng tại các hiệu sách yêu cầu các tác phẩm của Alice Munro. Họ nhiệt tình tìm mua tất cả các cuốn sách của nữ nhà văn Canada đầu tiên giành được giải thưởng Nobel văn học danh giá. Bahram Olfati, phó chủ tịch của Sách và in ấn điện tử nói rằng, các cuốn sách của Alice Munro đã được tiêu thụ gần như là toàn bộ vào ngày thứ Năm và đây là cơ hội tuyệt vời để họ có thể nâng sức tiêu thụ lên gấp ba lần. Bahram cũng nói thêm, ông hy vọng đây sẽ là một cách để họ giới thiệu Alice Munro đến một thế hệ độc giả mới. Mặc dù không tiết lộ con số người đã đặt hàng sách của Alice Munro nhưng Bahram tỏ ra rất hài lòng và vui sướng vì “số đơn đặt hàng trên cả tuyệt vời”.
Giám đốc điều hành Penguin Random House của Canada, Brad Martin, nói rằng: “Theo như chúng tôi biết, các cổ phiếu trên các đầu sách của Alice Munro đã bắt đầu hoạt động. Tất cả những cuốn sách của Munro mà chúng tôi có sẽ được bày bán tại các cửa hàng vào thứ sáu này hoặc là thứ hai tuần sau.” Công ty Penguin Random House cũng sẽ in lại bất cứ cuốn sách nào của nữ nhà văn đoạt giải Nobel mà họ không có đủ bản sao để phục vụ độc giả. Martin cũng cho biết thêm, một giải thưởng Giller có thể tăng số bản bán thêm lên đến khoảng 50.000 – 100.000 cuốn. Nhưng đây là giải thưởng Nobel nên chưa thể ước tính được số bản bán thêm. “Đây là tác giả đầu tiên của Canada giành chiến thắng giải Nobel, vì vậy chúng tôi không thể chắc chắn. Chiến thắng của Alice Munro cũng là cơ hội của chúng tôi.”
Bằng cách nào mà Alice Munro, một nhà văn ẩn dật của Canada chinh phục được thế giới văn học? Alice Munro, sinh ngày 10 tháng 9 năm 1931 tại Wingham, Canada, hiện đang định cư ở Victoria, British Columbia, luôn luôn là một nhà văn bí ẩn. Cho dù Viện Hàn lâm Thụy Điển đã ca ngợi bà như một “bậc thầy của truyện ngắn hiện đại” thì vẫn không có bao nhiêu độc giả biết tới nữ nhà văn này.
Là một người phụ nữ kín đáo, bí ẩn, Alice Munro, 82 tuổi, luôn luôn tránh xa ánh đèn sân khấu, sống lặng lẽ và viết một cách lặng lẽ, chọn cách giao tiếp với thế giới bằng những câu chuyện sâu sắc, cảm động và cách hành văn mộc, thô, thẳng, không mấy khéo léo. Bà thu hút người đọc vào thế giới tưởng tượng của bà và sau đó lắc, xoắn, thắt nút, mở nút với các âm mưu và tiết lộ bất ngờ, ớn lạnh mà hợp lý. Bằng cách nào mà Munro có thể tạo được phong cách văn chương khác biệt như thế này vẫn còn là một câu hỏi làm đau đầu các nhà phê bình trong nhiều năm qua. Có một câu trả lời đơn giản mà cũng vô cùng chính xác, đó là: Bà ấy là một thiên tài. Và bây giờ, điều đó xác nhận như một sự thật hiển nhiên tại Canada. Người phụ nữ của những câu chuyện cuộc sống thường nhật của Tây Nam Ontario đã trở thành tác giả được trao tặng giải thưởng thành tựu văn chương trọn đời uy tín nhất trên thế giới.
Nhà thơ và tiểu thuyết gia Michael Ondaatje đã nói về Alice Munro như sau: “Những gì tôi biết và yêu thích trong các câu chuyện của Munro là chất riêng tư và sự thân mật. Tôi đã vui mừng đến không thể thốt lên lời khi biết bà ấy là người chiến thắng. Munro có mật mã của riêng bà ấy dù là một tác giả ẩn dật, ít khi công khai, thế nhưng, chính điều đó đã khiến cho độc giả đến với bà ấy một cách chân thành, tự nhiên nhất.”
Đầu năm nay, Alice Munro, tác giả của 14 tập truyện ngắn đồng thời là người chiến thắng hàng chục giải thưởng văn học, trong đó có hai lần đoạt giải Giller, một giải thưởng giành cho tập truyện ngắn xuất sắc nhất Canada và một giải Man Booker thành tựu trọn đời, đã thông báo nghỉ hưu. Bà nói rằng, cuốn sách Cuộc sống tươi đẹp (Dear Life) là cuốn sách cuối cùng. Điều này khiến cho nhiều người cảm thấy buồn, tuy nhiên, Nobel văn học đã đem đến một lời chúc tụng thay cho một điếu văn buồn thảm. Rất có thể, chính chiến thắng này sẽ tạo ra những thay đổi trong quyết định của Munro về việc nghỉ hưu cũng nên.
Margaret Atwood nói rằng, đây là một “hạnh phúc bất ngờ”, là một “niềm vui mừng lớn nhất” trong chặng đường từ một “bà nội trợ” đến một nhà văn nổi tiếng trên toàn thế giới của Alice Munro. Munro kết hôn với James Munro, sống bằng việc mở một cửa hàng sách thành phố Victoria với ba cô con gái và chính thức trở thành một bà nội trợ đúng nghĩa. Vào năm 1972, bà ly hôn với James Munro và chuyển về Ontario, sống tại thị trấn Clinton với người chồng thứ hai là Gerald Fremlin. Gerald Fremlin qua đời vào đầu năm nay cùng với cô con gái Jenny Munro. Cuộc đời của Munro là một chuỗi những khó khăn, từ thời thơ ấu nghèo nàn, chìm trong chiến tranh thế giới II đến những vất vả để kiếm sống và cả những nỗi đau. Có lẽ, đây cũng là cách để bà cảm nhận một cách nhạy cảm nhất với cuộc sống và thổi hồn cho các tác phẩm của mình.
Tính từ năm đầu tiên của Nobel văn học, 1901, Alice Munro là người phụ nữ thứ 13 giành được chiến thắng. Mặc dù rất vui mừng vì điều này nhưng Atwood cũng nhấn mạnh rằng, giới tính không phải là một yếu tố quyết định. Bà nói rằng, “Bạn không thể đưa ra một quyết định cho một tác phẩm văn học dựa trên giới tính.” Thông báo chiến thắng của Alice Munro cũng được rất nhiều nhà văn trẻ chào đón và chúc mừng. Sheila Heti và Marjorie Celona, hai nhà văn trẻ triển vọng của Canada nói rằng, họ đọc những tác phẩm của Munro từ tuổi dậy thì và ngày càng bị cuốn hút nhiều hơn. Đó là lý do họ sưu tập các tác phẩm của Alice Munro, đặt nó trong các giá sách và nghiền ngẫm mỗi ngày với số lượng ngày càng nhiều hơn.
Celona, 32 tuổi, cho biết: “Điệu nhảy của những bóng hình hạnh phúc (Dance of the Happy Shades) là tác phẩm đầu tiên của Munro mà tôi đã đọc và vô cùng yêu thích. Nó thật sự là một cuốn sách kỳ diệu. Tôi là một người phụ nữ trẻ, là người vẫn đang tìm hiểu những sự phức tạp, kỳ lạ của cuộc sống và cuốn sách của Munro cho tôi tất cả những điều ấy.” Theo Celona, Alice Munro đã sắp xếp cuốn sách giống như là cuộc đời của một người phụ nữ đi từ thời con gái đến khi trở về già vậy. Cô cho rằng, các tác phẩm của nhà văn Munro là một món quà độc đáo cho cô cũng như cho tất cả các độc giả trên thế giới. Còn Heti, 36 tuổi, thì nhận xét rằng, Alice Munro là một nhà văn nghiêm khắc tuyệt vời, không thể nào không tôn trọng và kính nể cho được. Bà là người đã dành cả cuộc đời cho văn chương và giải thành tựu trọn đời cao quý nhất là điều hoàn toàn xứng đáng.
Nói về chiến thắng vinh dự của Alice Munro, Richard Ford, một tiểu thuyết gia người Mỹ, tác giả của Ngày độc lập (Independence Day) – đoạt giải Pulitzer năm 1995, đã thể hiện sự vui mừng khôn tả: “Tôi hoàn toàn ngây ngất khi nghe được tin Alice Munro là người chiến thắng. Đó là Alice Munro chứ không phải là một ai khác.” Jane Urquhart, một tiểu thuyết gia nổi tiếng của Canada cũng hào hứng không kém khi nghe được tin mừng này: “Tôi vui sướng vô cùng. Tôi tự hào vì là người Canada. Alice Munro là đặc trưng cho nền văn học của chúng tôi, bà là người khẳng định cuộc sống, bóng đêm và ánh sáng của người Canada. Chiến thắng của bà là món quà, không chỉ cho riêng người Canada mà cho cả thế giới. Hôm nay đúng là một ngày tuyệt vời!”
A.S. Byatt, nhà văn chiến thắng giải Man Booker 1990 thì khẳng định rằng: “Đây là thông báo Nobel khiến cho tôi cảm thấy hạnh phúc nhất trong toàn bộ cuộc sống của tôi. Munro là người đã cống hiến cho các khả năng và hình thức nhiều hơn bất kỳ nhà văn nào mà tôi từng biết.” Alistair MacLeod khẳng định thêm, “Tôi rất hài lòng với việc một nhà văn Canada giành chiến thắng trong năm nay. Tôi nghĩ rằng, tác phẩm của Munro độc đáo không chỉ ở chỗ nó khám phá các góc cạnh của cuộc đời người phụ nữ trong một khu vực nhất định mà còn là tấm gương phản chiếu cuộc sống của các thế hệ con người của Canada.”
Anne Enright, nhà văn Ailen đã từng đoạt giải Man Booker cũng công nhận rằng, người chiến thắng Nobel năm 2013 là hoàn toàn xứng đáng. Munro là nhà văn đã làm việc một cách nghiêm túc và sáng tạo trong nhiều thập kỷ. Mặc dù bà ấy không thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông nhưng đó lại chính là cái khiến cho chiến thắng trở nên thuyết phục hơn. Còn Anne Michaels, tiểu thuyết gia người Canada thì chia sẻ thêm rằng, bà đã đọc các tác phẩm của Munro từ khi còn trẻ và không bao giờ quên được những gì đã từng đọc. Michaels cảm thấy biết ơn vì những trang viết của Alice Munro và khẳng định, được đọc những tác phẩm ấy với bà là một may mắn lớn.
Rất nhiều người đã so sánh Alice Munro với Chekhov và gọi bà là “Chekhov của Canada”. Munro có một cái nhìn rất rộng vào cuộc sống và rất sâu sắc vào từng khía cạnh của bản chất con người. Đó là lý do khiến bà được yêu thích và công nhận. Bà là người đã đem đến cho Canada những món quà kỳ lạ và thú vị nhất. Đó là những câu chuyện tuyệt vời trong một cách thức sáng tạo rất khác biệt với mọi người. Để giải thích được tất cả những gì tạo nên một Alice Munro đặc biệt đến thế, có lẽ, sẽ mất khá nhiều thời gian. Đó là điều mà tất cả chúng ta, những ai yêu thích Munro sẽ tự nguyện tìm hiểu bắt đầu kể từ bây giờ.
Trong tất cả các giải thưởng văn học, Nobel văn học được coi là giải thưởng uy tín nhất, trao tặng cho sự nghiệp cả đời của một nhà văn. Alice Munro sẽ giành được 1.2 triệu đôla và cơ hội trở thành tác giả được thế giới biết đến nhiều nhất trong năm nay. Những tác giả lọt vào vòng chung kết cùng Munro là hai tác giả người Mỹ: Joyce Carol Oates, Philip Roth, và Haruki Murakami của Nhật Bản.
Thi Vũ (Tổng hợp theo Theglobeandmail.com)
Văn nghệ Trẻ