Nguyễn Trãi (1380-1442), người anh hùng dân tộc vĩ đại, danh nhân văn hóa thế giới. Một thiên tài nhiều mặt, nghìn năm mới có một người. Từ nhiều năm nay, Nguyễn Trãi đã được nghiên cứu nhiều, ở nhiều phương diện khác nhau. Riêng về văn chương của Nguyễn Trãi, cũng đã có rất nhiều công trình khảo cứu chuyên sâu, của nhiều thế hệ những người yêu mến thi sĩ tài hoa. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng, với tư cách là nhân vật trữ tình chủ thể trong thơ Ức Trai, kể cả thơ chữ Hán và Nôm, vẫn còn những khía cạnh, những vấn đề cần phải được tìm hiểu sâu hơn nữa, minh bạch, thấu đáo và chính xác hơn nữa. Đơn giản bởi vì thơ Nguyễn Trãi bị thất lạc sau vụ án oan thảm khốc năm 1442, thường gọi là “Vụ án Lệ Chi viên”. Việc sưu tầm và phân tích, nhất là để làm rõ xuất xứ của những bài thơ chưa thật rõ địa chỉ của Nguyễn Trãi, vẫn còn là vấn đề đòi hỏi phải tốn nhiều thời gian và tâm lực của nhiều người.
Trên tinh thần ấy, chúng tôi đã tiến hành tuyển chọn những bài thơ tiêu biểu của Nguyễn Trãi, cả thơ chữ Hán và thơ Nôm để bình giải, mong ít nhiều góp phần vào việc tìm hiểu sâu hơn những vỉa mạch tâm tư thầm kín và cũng rất nhạy cảm của Ức Trai tiên sinh trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, đồng thời xác định ở mức nào đó gần sự thật hơn địa chỉ các bài thơ này.
Riêng hơn chục bài thơ chữ Hán, in trong tập Hợp tuyển thơ Nguyễn Trãi, Nxb Hội Nhà văn-2009, đã từng có ý kiến cho rằng, có thể lẫn với thơ của một người cháu Nguyễn Trãi, làm quan và có đi sứ Trung Quốc. Mặc dù Đại Việt sử ký toàn thư không thấy ghi chép về việc Nguyễn Trãi có hơn ba năm lưu lạc ở xứ người, tôi cho rằng đó cũng là điều dễ hiểu, nhất là đối với một nhân vật đặc biệt như Nguyễn Trãi, kẻ thù không đội trời chung của Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh và nhóm lộng thần tay sai thâm hiểm. Dưới áp lực của cường quyền, cũng không thể hoàn toàn tin là sử thần Ngô Sĩ Liên đã ghi chép thực sự khách quan về cái gọi là “Vụ án Lệ chi viên” và cả hành trạng Nguyễn Trãi ở đoạn đời đã thất sủng. Căn cứ vào nội dung các bài thơ, chúng tôi nghĩ rằng, những bài thơ ấy chỉ có thể là ngòi bút tài hoa và tâm sự sâu kín của Nguyễn Trãi, chứ chẳng phải là của một ông con ông cháu nào khác cả!
Có thể những ước đoán của chúng tôi khi bình giải các bài thơ của Nguyễn Trãi, ở chỗ này chỗ kia, chưa thật sự đầy đủ và thấu đáo hoàn toàn. Điều ấy là cố nhiên, vì kiến văn của một người là có hạn. Nhưng với cảm nhận riêng của người có làm công việc sáng tác văn chương, chúng tôi cũng có phần “Tự tín suy minh tác giả tâm” (Phan Huy Ích)!
Đây là tập sách thứ năm trong bộ sách “Giai phẩm với lời bình” của Vũ Bình Lục, vừa được Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành, quý II-2012. Mặc dù đã có sự chuẩn bị khá chu đáo, nhưng khi sách in xong, vẫn còn thấy một vài lỗi kỹ thuật, rất mong được bạn đọc lượng thứ!
Hà Nội mùa xuân 2012
Vũ Bình Lục
Nguồn tin: tcnv