PV
Có một dòng sông rộng lớn, kỳ vĩ. Dòng sông Mekong lớn nhất thế giới, bắt nguồn từ cao nguyên Thanh Tạng Trung Quốc, qua các nước Lào, Myanma, Thái Lan, Campuchia và đổ ra Biển Đông ở Việt Nam. Theo dòng Mekong, ông cha ta đã khởi nguồn sự sống. Xoay quanh dòng sông là những dấu tích mà dòng sông, con người,… để lại vô cùng phong phú và kỳ thú. Đó cũng chính là nội dung được tác giả Phạm Vân Anh phản ánh trong tập bút ký Theo dấu phù sa do NXB Văn học và Sbooks phối hợp xuất bản, ra mắt bạn đọc cả nước vào tháng 1/2022.
Theo dấu phù sa – tập bút ký hay chính là hành trình băng rừng vượt núi, lên thác xuống đồng bằng để khảo cứu cách công phu suốt dọc dài biên giới của Phạm Vân Anh. Tác giả đã lần theo dòng sông, nơi nào có nước, nơi ấy có sự sống. Theo bước chân tác giả, độc giả được khám phá những điều thú vị về sông nước, và vùng văn hóa ven sông. Ngạc nhiên sao khi người Lào và người Thái Lan gọi sông là “Mẹ của Nước”. Cách gọi vừa lạ lùng, lại thân thương gần gũi, mà xiết bao yêu thương, thể hiện một triết lý chân thực, sự biết ơn cội nguồn. Qua mỗi đất nước, dòng sông Mẹ có thể mang một tên khác nhau, nhưng đều mang lại sự sinh sôi, đều là cội nguồn sự sống và đáng được trân trọng, đáng được trả ơn.
Sau bài ký về dòng Mekong, là đến những bài ký về đất và người cùng những “đặc sản’ văn hóa như sử thi, đồng thoại, huyền thoại về lịch sử đánh giặc giữ đất, giữ nước của 40 tộc người trên khắp các vùng biên cương nước ta. Điểm độc đáo trong cách khai thác tư liệu để dựng lên những trang viết thấm đẫm chất sử, đậm đà hương vị dân gian của Phạm Vân Anh, đó là chị luôn tìm ra những nhân vật, và hình ảnh, câu nói đắc địa của họ làm điểm neo lại trong tâm trí người đọc. Mỗi tộc người ở một vùng đất, mỗi người dân ở một quốc gia đều có niềm tự hào riêng mình, có căn cốt văn hóa riêng, nhưng điểm chung là đều mong muốn được sống an ổn trong hòa bình, đều khao khát được hạnh phúc và sống hài hòa với nhau trong đoàn kết, hữu nghị. Họ sinh sống với nhau như anh em, sẵn sàng chia ngọt sẻ bùi. Cho dù có những biến cố lớn trong lịch sử với những nỗi đau và mất mát khó lòng chịu đựng, nhưng các dân tộc có chung dòng Mekong, chung đường biên giới ngày nay đều gắng sàng lọc, gìn giữ lại những tình cảm thân thiện, những yêu thương thuần khiết quý giá, để làm vốn sống chung trong tương lai.
Với năng lực viết và con mắt, tư duy của nhà khảo cứu, Phạm Vân Anh đã đưa ra những nhận định sắc sảo, những phân tích để làm nổi bật chức năng, lịch sử và văn hóa của dòng Mekong. Những nguồn lợi kinh tế mà dòng sông mang lại cho nhân dân các nước, đặc biệt là dân Lào, Campuchia, Việt Nam cũng được tác giả mổ xẻ kỹ lưỡng, nhất là vựa cá khổng lồ hào phóng từ Biển Hồ đổ về sông Tiền, sông Hậu đã nuôi sống và tạo nên một phong cách sống đặc trưng sông nước nhiệt đới gió mùa qua nhiều đời. Qua góc nhìn của tác giả, người đọc càng thêm yêu kính dòng sông Mẹ Mekong, dòng sông chở vốn sống cho tương lai.
Với 24 bài kí văn học và ghi chép có nội dung về tình đoàn kết hữu nghị giữa các nước Việt Nam và Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan… trong quá khứ cũng như hiện nay, cuốn sách “Theo dấu phù sa” của tác giả Phạm Vân Anh phản ánh sâu về tình đồng chí, láng giềng bền chặt, sát cánh bên nhau chiến đấu bảo vệ và xây dựng đất nước giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân các nước láng giềng. Thông qua những câu chuyện xúc động, giản dị và chân thực, bút ký chứa đựng thông điệp về tình người, tình thân tộc, dân tộc giữa các quốc gia có chung đường biên giới, các nét văn hóa đặc sắc, chân dung một số nhân vật điển hình có đóng góp quan trọng trong công tác đối ngoại trên nhiều lĩnh vực như đoàn kết, chiến đấu giành độc lập dân tộc, hợp tác bảo vệ chủ quyền an ninh quốc gia, kết nghĩa giữa nhân dân và lực lượng vũ trang, giúp đỡ nhau phát triển kinh tế, phòng chống các loại tội phạm…, góp phần xây dựng biên giới hòa bình, ổn định, hợp tác, cùng phát triển.
Qua mỗi chương sách, chúng ta được tác giả dẫn đến một vùng đất biên giới, khi thì ở nước ta, khi thì bên nước bạn, và được giới thiệu cặn kẽ lịch sử vùng đất có gắn với những truyền thuyết xa xưa, liên quan đến sự phát triển của nhân dân hai nước sinh sống bên đường biên giới, cùng những nét văn hóa tương đồng, những câu chuyện gắn kết với nhau qua từng giai đoạn biến cố với chiến tranh, loạn lạc, ly tán… Tôi đặc biệt chú ý đến những câu chuyện về số phận những con người do biến cố lịch sử, buộc phải rời vùng đất quê hương, sang sinh sống nơi đất bạn ngay vùng biên giới. Trong một số chương trong cuốn sách này, tác giả Phạm Vân Anh đã dành “đất” rộng rãi để kể về những số phận ly hương quanh vùng biên giới đó. Phải chăng, dọc dài đường biên giới gập ghềnh, phận người cũng có những khúc quanh, cũng có những biến đổi bất thường. Và để chống chọi lại những thách thức đó, có lẽ chỉ có tình yêu thương vượt qua mọi khoảng cách, vượt qua mọi đường biên giới, là có thể giúp con người nương tựa vào nhau, gắn kết vững bền để trường tồn.
Đặc biệt, trong phần về “Những quân bạn quốc tế”, tác giả đã đưa ra tình huống đáng chú ý trong lịch sử quan hệ Việt Nam – Trung Quốc, khi quân đội Việt Nam đã cùng Quân đội Trung Quốc triển khai thành công chiến dịch “Thập vạn đại sơn” năm 1949 khiến sử sách Trung Quốc cũng đã ghi lại công lao của bộ đội Việt Nam. Ở phần này, Phạm Vân Anh viết: “Khi quyết định giúp bạn mở chiến dịch Thập Vạn Đại Sơn, Bộ Tổng Tư lệnh hết sức quan tâm đến hình ảnh cùa bộ đội Việt Nam. Chính vì thế, trong bản mệnh lệnh chiến dịch ngày 23/4/1949 cũng nhấn mạnh phương châm hoạt động: “Trong lúc họat động ở Trung Quốc cần đứng trên lập trường đoàn kết hai dân tộc, căn cứ vào lợi ích cách mạng dân chủ của hai nước mà giải quyết các vấn đề, tuyệt đối tránh «bản vị chủ nghĩa””.
Như vậy, Theo dấu phù sa là một tập ký, một cuốn sách đặc biệt với ý tưởng độc đáo, nội dung mới mẻ có thể là tư liệu hết sức quý giá, cần được ghi nhận và chiêm nghiệm cho mãi sau này.