Khó có thể kể hết những nhà thơ Việt Nam và thế giới bắt gặp cảm hứng từ cuộc đời cao đẹp và vô cùng trong sáng của Chủ tịch Hồ Chí Minh để sáng tác nên những tác phẩm về Người. Song, tôi cho rằng, bài thơ Hồ Chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ của một nhà văn Cuba là một trong những sáng tác hay nhất viết về Bác.
Tác giả bài thơ là Phêlích Pita Rôđrighết (Félix Pita Rodríguez, 1909-1991), người đã sáng tác nhiều tác phẩm về Việt Nam bằng tình cảm đặc biệt thân thiết. Bài thơ được viết ra khi cuộc kháng chiến chống xâm lược nhằm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước của nhân dân ta ở vào thời kỳ quyết liệt. Nguyên bản bằng tiếng Tây Ban Nha với nhan đề: “Ho Chi Minh, su nombre puede escribir en puema” (dịch nghĩa: “Hồ Chí Minh, tên của Người có thể viết thành thơ”). Dịch giả Hoàng Hiệp đã chuyển tác phẩm sang tiếng Việt một cách sáng tạo, diễn tả được thần thái của thi phẩm thành bài thơ quen thuộc Hồ chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ.
Tôi có cơ may được gặp Phêlích Pita Rôđrighết ngay sau ngày tới Thủ đô La Habana là nhờ thư giới thiệu của nhà thơ Chế Lan Viên. Chả là tôi vốn yêu thơ, thi thoảng gửi bài sáng tác nhờ Chế Lan Viên sửa và góp ý để đăng báo. Ngày ấy, đoàn chúng tôi gồm 10 phóng viên đa phần được triệu tập về từ các vùng đang có chiến sự ác liệt, nhận quyết định đi Cuba bồi dưỡng nghiệp vụ thời gian 4 năm theo Hiệp định ký giữa Việt Nam Thông tấn xã (nay là Thông tấn xã Việt Nam) với Thông tấn xã Prensa Latina (hãng TTX của Nhà nước Cuba).
…Vào một ngày chủ nhật, chúng tôi tới thăm gia đình Phêlích như lời hẹn trước. Dạo ấy đang mùa hạ, La Habana chang chang nắng và đầy ắp gió biển. Hoa phượng rắc màu cờ trên các phố phường Thủ đô. Liên, cháu nội của nhà thơ ra mở cổng đón chúng tôi vào nhà. Liên là một bé gái chừng 7, 8 tuổi có khuôn mặt thông minh thanh tú. Bà Carơmên, vợ của nhà thơ, nhanh nhẩu giới thiệu ngay về đứa cháu gái có cái tên Việt Nam là Liên: Một lần, đọc báo biết trong đoàn anh hùng, dũng sỹ miền Nam Việt Nam sang thăm Cuba có chị Nguyễn Thị Liên. Tên gọi Liên của cháu có từ đó.
Fêlích giải thích thêm về ý nghĩa của từ ngữ: Đó là một từ đẹp trong tiếng Việt. Theo âm Hán – Việt, Liên nghĩa là hoa sen. Nhiều thiếu nữ Việt Nam được gọi bằng tên như thế.
Về nhà, tôi viết bài thơ Bé Liên Cuba, mở đầu và khổ kết như sau:
Em gái Cuba tên gọi là Liên,/ Âm tiếng Việt dịu dàng qua đỗi,/ Có hiểu lòng Mẹ Cha em hỡi,/ Gọi tên này để nhớ mãi Việt Nam./
…Tận bán cầu Tây, anh gọi tên em,/ Nghe xao xuyến vọng về nỗi nhớ,/ Có cánh cò bay tên đồng lúa trỗ,/ Trùng điệp rừng dừa như biển palma,/ Gặp dáng quê nhà trên đảo Cuba.
Không khí gia đình bỗng chốc trở nên thân mật, tự nhiên thoải mái. Phêlích tiếp chúng tôi ngay tại phòng làm việc. Đó là một căn phòng bốn bề toàn sách. Sách xếp cao tới tận trần nhà. Ở khoảng tường trống chính giữa trước bàn làm việc có treo trân trọng tấm ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bên cạnh có bức tranh in hình Bác Hồ ngồi đọc sách bên bờ suối với hàng chữ: “Ho Chi Minh, su nombre puede escribir en puema”.
Trên bàn có khá nhiều sách báo, tài liệu về Việt Nam và các bản dịch văn học Việt Nam ra tiếng Tây Ban Nha mà Phêlích đang làm. Trong đó, có Truyện Kiều của Nguyễn Du. Tác phẩm này ông dịch qua bản tiếng Pháp do Hội Nhà văn Việt Nam gửi tăng. Dịp ấy, Thư viện Quốc gia Cuba – Thư viện mang tên người anh hùng dân tộc Hôsê Mácti (José Martí) và Thư viện Nhà Châu Mỹ (Casa de las Américas) trưng bày cuốn sách mầu hồng nhạt có hình con chim bồ câu trắng dang rộng cánh bay, trên bìa in đậm Truyện Kiều của Nguyễn Du. Đây là cuốn sách do Phêlích dịch và giới thiệu, được ấn hành ở một số nước châu Mỹ Latinh nhân dịp Hội đồng Hòa bình thế giới quyết định kỷ niệm Nguyễn Du là danh nhân văn hóa thế giới. Phêlích bảo rằng, việc dịch toàn bộ Truyện Kiều là một việc khó khăn lớn bởi ngôn ngữ, điển tích, biểu đạt tình cảm qua hình ảnh…, nhưng ông vẫn kiên trì tiến hành bởi đây là một kiệt tác có giá trị về văn hóa, mang ý nghĩa xã hội rộng lớn. Nhà xuất bản Causachun ở Thủ đô Lima (Pêru) đã cho ra mắt bạn đọc tập Thơ Việt Nam anh hùng. Phần Thơ Việt Nam chiến đấu của cuốn sách bao gồm một số bài thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh và thơ của các nhà thơ Việt Nam biết khác, là do Phêlích dịch và viết lời giới thiệu.
Ông đọc thơ của Bác Hồ qua bản dịch tiếng Pháp và nhận xét với chúng tôi: Thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh là thơ của một vị lãnh tụ vĩ đại duy nhất của thế kỷ này đi vào tương lai!
Đang câu chuyện, có tiếng chuông từ ngoài cổng vọng vào, Phêlích ra đón khách. Một lát sau ông trở vào với chồng sách trên tay, vừa cười vừa hồ hởi nói về một sinh viên mà ông chưa kịp hỏi tên. Anh sinh viên ấy biết Phêlích đang nghiên cứu và viết về Việt Nam, nên đã sưu tầm tài liệu đem tới tặng ông.
Tiếp đến, một cán bộ phụ nữ từ ngoại ô La Habana tới thăm và mời nhà thơ đi nói chuyện về Việt Nam cho bà con khu phố của mình.
Bà Carơmen cho hay, vẫn thường có khách như thế. Cả hai ông bà đều vui mừng và cảm thấy tự hào bởi được làm những công việc hữu ích.
Đến đây, thấy cần giới thiệu đôi nét về Phêlích Pita Rôđrighết. Ông sinh trưởng ở vùng Bêhucan thuộc Cuba. Nhắc đến Phêlích P. R., bạn đọc Cuba nghĩ ngay đến một nhà văn có biệt tài về thể truyện ngắn. Với những truyện ngắn như Tobiat, Sự cướp giật… ông trở thành một trong những nhà văn mẫu mực về thể loại này bằng tiếng Tây Ban Nha. Phêlích còn là một nhà thơ tài năng. Ngay từ lúc 16 tuổi, ông đã tạo được ấn tượng trong người đọc bằng những bài thơ đầu tay có bản sắc rõ nét. Thơ ông mang tính chiến đấu cao được hòa nhuyễn trong chất trữ tình của văn hóa dân gian. Ông đặc biệt thành công trong thơ thời sự. Đặt chân tới nhiều miền đất của thế giới, ông vừa viết báo, vừa làm thơ, viết văn. Vào những năm 60 của thế kỷ trước, Phêlích đã sang thăm Việt Nam hai lần. Giữa khói lửa đạn bom, không kể hiểm nguy, ông đã tới tận vùng có chiến sự để gặp gỡ cụ già, em nhỏ, các chiến sỹ thuộc lực lượng vũ trang. Phêlích được gặp Bác Hồ tại Hà Nội. Ông cho rằng, đó là một ngày cảm động hiếm thấy, có ý nghĩa nhất trong đời cầm bút của mình.
Về nước, ông sáng tác một loạt truyện ký và thơ về Việt Nam, trong đó có bài thơ Hồ Chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ. Hai tập sách Nhật ký về Việt Nam và Thiếu nhi Việt Nam được xuất bản với số lượng lớn, phát hành rộng ở các nước Mỹ Latinh. Với các dân tộc đứng lên đấu tranh tự giải phóng và đòi quyền tự quyết, đặc biệt là ở lục địa Mỹ Latinh, sáng tác của Phêlích góp tiếng nói đồng tình, đồng chí.
Một thời ở Việt Nam, bài hát Cây đàn ghi ta của Víchto Hara khá quen thuộc đối với trẻ yêu ca hát. Nhân đây xin kể về sự ra đời của ca khúc này. Ở Châu Mỹ La tinh, sau Phidel Castro của Cuba thì Tổng thống Aigende của Chilê được cho là người đặc biệt yêu quý Việt Nam và kính trọng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tại phòng làm việc của Tổng thống Aigende, chỉ thấy đặt một bức ảnh duy nhất là ảnh Bác Hồ.
Những ngày diễn ra đảo chính ở Chilê do Pinôchê cầm đầu, chúng tôi cùng sinh viên Cuba và Mỹ Latinh đi mít tinh, tuần hành thâu đêm suốt sáng. Ở thư viện trường Đại học Tổng hợp La Habana, tôi đọc được bài thơ Cây đàn ghi ta của Víchto Hara – một sáng tác mới của Phêlích P. R. đăng trên báo Cá Sấu (người ta ví Đảo quốc Cuba giống hình con cá sấu xanh). Trong tình cảm yêu mến Chilê – Tổ quốc của đại thi hào Pablô Nêruda, kính trọng Cố Tổng thống Aigende, căm thù đế quốc và lũ tay sai bạo tàn vừa mới sát hại nhạc sỹ tài năng Victo Hara (người mà tôi đã được gặp và xem biểu diễn ở La Habana) cùng nhiều nhà yêu nước khác của Chilê ở sân vận động trung tâm Thủ đô Santiago de Chile, xúc động trước thi tứ của tác phẩm, tôi nẩy ra ý định dịch bài thơ ra tiếng Việt. Qua điện thoại, Phêlích đã rất chu đáo giải thích cặn kẽ những từ ngữ, hình ảnh mà tôi chưa hiểu hết ý nghĩa. Có lúc giọng của nhà thơ lão thành bị át đi bởi tiếng ho dài. Biết ông không được khỏe, tôi nói lời xin lỗi và cám ơn, tạm biệt. Tôi gửi bài thơ dịch ấy về cho nhà thơ Chế Lan Viên. Ít lâu sau, bài thơ được đăng trên báo Văn Nghệ. Nhạc sỹ Phan Nhân đã phổ nhạc thành bài hát quen thuộc đã nói ở trên.
Trước ngày rời Cuba lên đường về nước, tôi chọn một số bài thơ sáng tác của mình đem tự dịch sang tiếng Tây Ban Nha, rồi gửi cho Phêlích Pita Rôđrighết sửa giúp. Một kỷ niệm đẹp nữa đối với tôi là, báo Gazeta de Cuba (tờ báo văn nghệ lớn có nhiều bạn đọc của Cuba) đã đăng chùm thơ trong đó có bài Bé Liên Cuba.
Tháng 4/2012, khi tôi chuyển bài viết này vào máy vi tính, Đài truyền hình Việt Nam và các báo ở Thủ đô Hà Nội đưa đậm tin tức về chuyến thăm hữu nghị chính thức cấp Nhà nước của Đoàn đại biểu cấp cao do Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng dẫn đầu tới Cuaba. Lãnh tụ Phidel Castro, Chủ tịch Raul Castro và nhân dân Cuba đón tiếp Đoàn trọng thị và rất đỗi thân tình như những người anh em ruột thịt.
Bỗng nghe vọng về từ nơi sâu thẳm cảnh tượng mà trên một lần tôi được chứng kiến ở Quảng trường cách mạng Hôsê Mácti (José Martí – Anh hùng dân tộc Cuba) tại trung tâm Thủ đô La Habana: Biển người dự mít tinh ủng hộ Việt Nam cùng với Chủ tịch Phiđen Castro hô vang như sóng trào:
– Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình!
– Cuba – Việt Nam đoàn kết nhất định thắng!
Ngày tháng trôi qua, song những kỷ niệm về Phêlích Pita Rôđrighết, một người cầm bút Cuba đầy tâm huyết – tác giả bài thơ Hồ Chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ vẫn còn rõ trong tôi. Hôm ấy ra về chúng tôi đi men theo con đường đầy phượng vĩ, trĩu nặng tiếng ve báo mùa. Biển ở ngay gần đó xanh ngắt một mầu. Sóng từng đợt ào ạt xô bờ, như hát mãi bài ca không bao giờ dừng lại.
Nguồn: vanhien.vn