31 năm ngày LƯU QUANG VŨ và XUÂN QUỲNH đi xa, tonvinhvanhoadoc.vn xin đăng lại lần lượt chùm 4 bài viết của PGS.TS NGUYỄN THỊ MINH THÁI như một nén tâm nhang tưởng nhớ
Trong bản chất sáng tạo của con người tài hoa son trẻ Lưu Quang Vũ, Thơ là hồn cốt thâm hậu, chứ không phải kịch nghệ, báo chí, văn xuôi hay hội hoạ, những mảnh đất mà chàng từng thử nghiệm, gieo trồng và gặt hái.
Thơ là nơi khởi sự đầu tiên và cũng là nơi ẩn náu cuối chót của chàng thi sĩ mặt buồn này. Thơ, với Lưu Quang Vũ là tất cả sự hàm ơn, ân cần riêng của tâm hồn chàng với đời sống. Thơ là nơi khởi hành cuộc đi tìm lớn nhất, mang sâu sắc ý nghĩa triết học về sự khám phá cái tôi thi sĩ qua nghiệm sinh đường đời xa thẳm và cũng là nơi hành hương lớn nhất: trở về bản thể thi sĩ của chính mình. Thơ cũng là tấm tình riêng đã ùa vào tình chung của Lưu Quang Vũ với dân tộc và đất nước, như gió và tinh yêu thổi trên đất nước tôi…thổi không yên suốt dọc dài lịch sử, qua đất đai và đời sống con người.
Lưu Quang Vũ tự thú, đã có lần tôi muốn ngủ quên/ Khép cánh của lòng mình cho gió lặng/ Nhưng vô ích làm sao quên được/ Những yêu thương khao khát của đời tôi…
Lưu Quang Vũ mang nợ Thơ từ huyết thống.
Cha chàng-ông Lưu Quang Thuận, sinh chàng cùng lúc với thơ. Chính ông là một tính cách thơ đằm thắm, dạt dào và mặn mòi như biển Đà Nẵng quê ông.Trong mắt chàng, người cha là thi sĩ lãng mạn của ngày đầu kháng chiến chống Pháp, với “bóng ngựa trắng buổi chiều xưa/ bay trên đồi cỏ biếc/ một dòng sông nắng chói chảy về xa… ”
Ông truyền cho chàng con mắt thơ xanh biếc nhìn đời. Năm 17 tuổi, đời như sân khấu phong kín hương nhuỵ sau cánh màn nhung, khiến chàng vô cùng háo hức: “Mười bảy tuổi lòng ai không hồi hộp/ Ngồi trong rạp hát đợi màn lên”.
Sân khấu cuộc đời mở ra trước chàng với vườn địa đàng trong phố, có một vườn cây mát/ Trong triệu người có em của ta. Đó là người con gái chàng yêu đầu đời, một- kiểu-nhân-vật-trữ-tình EM sẽ có mặt trong suốt đời thơ và đời sống lận đận như con ong trong đêm sâu của chàng. Em, có thể là người tình, là khát khao không đạt đến, là sự cứu rỗi linh hồn đau buồn của chàng. Em còn mang những cái tên chàng đặt, đầy âu yếm, thương cảm: Người đàn bà không có tên I, II, III, mắt một mí, đoá cúc vàng, con ong xanh mắt đen, con ong trắng thương nhớ, con ong nâu hạnh phúc, cầu vồng bảy sắc, bông hoa huệ trắng xanh…
Ai cũng biết thơ Lưu Quang Vũ buồn thăm thẳm, canh cánh thấm sâu tinh huyết thơ chàng, nhưng ít ai chịu thông cảm cái riêng của nỗi buồn Lưu Quang Vũ. Chàng yêu thành thực cuộc đời, thành thực yêu những người đàn bà và buồn thành thực khi họ bỏ đi, “như những dòng sông nhỏ” mà lời hẹn thề chỉ là “những cơn mưa” (lời tình khúc Trịnh Công Sơn).
Mỗi người đàn bà ra đi để lại cho Lưu Quang Vũ một vết thương lòng. May sao, chàng là thi sĩ, nên trong thơ, những cuộc tình tuyệt vọng ấy đã ngưng kết thành giọt lệ trong như ngọc, khiến thơ tình của Lưu Quang Vũ ngời sáng, thứ ánh sáng không quá chói chang mà thánh thiện an lành, chỉ có ở ngọc trai được ngậm bằng những nỗi đau lắng lại tự nhiên sau bao con sóng vật vã của biển Đời.
Cũng chính vì thế, từ khởi nguyên cuộc kiếm tìm hạnh phúc, qua nếm trải ngọt bùi, đắng cay, lầm lỡ, cả tin và tuyệt vọng… của CHO, NHẬN, ĐƯỢC, MẤT… thì cuối cùng, con thuyền thơ của Lưu Quang Vũ đã cập bờ, đạt tới hình ảnh hoàn hảo và cuối cùng về nhân-vật-trữ-tình EM : Dù sao cuộc đời đã dành em lại cho anh/ Điều mong ước đầu tiên, điều ở lại sau cùng/ Chúng ta đã đi bên nhau trên mặt đất/ Dẫu chỉ riêng điều đó là có thật/ Đủ cho anh mãi mãi biết ơn Đời. Và chàng hái lượm được trong tay hạnh-phúc-đời-thường, cuộc sống chung với nữ sĩ Xuân Quỳnh, như món quà Thượng đế ban tặng, cho “người trai phiêu bạt, luôn mắc nợ những chuyến đi, những giấc mơ điên rồ, những ngọn lửa không có thật”…
Chàng đã được tồn tại bởi một người: Khi tàu đông anh lỡ chuyến đi dài/ Chỉ một người ở lại với anh thôi/ Lúc anh vắng người ấy thường thức đợi/ Khi anh khổ chỉ riêng người ấy tới / Anh yên lòng bên lửa ấm yêu thương /Người ấy chỉ vui khi anh hết lo buồn/ Anh lạc bước người ấy đưa anh trở lại/ Khi có điều giả dối vây quanh/Bàn tay ấy chở che và gìn giữ / Biết ơn em từ miền cát gió/ Về với anh bông cúc nhỏ hoa vàng…
Có một bài thơ cực hay của Lưu Quang Vũ mà không hiểu sao, những động từ trong đó đều được thi sĩ chia ở thì quá khứ – để chỉ những gì đã qua và đã từng, mà chàng đã trải và đã làm xong ở đời. Và lạ lùng nhất, chỉ có một chữ để chỉ thì tương lai, ở câu cuối, như đã thấp thoáng hình bóng của cái chết: Nắng đã tắt dần trên lá im/ Chiều đã sẫm màu xanh trong mắt tối/Đường đã hết trước biển trời cao vời vợi/ Tay đã buông khi vừa dứt cung đàn/Gió đã dừng nơi cuối chót không gian/ Mưa đã tạnh ở trong lòng đất thẳm/Người đã sống hết tận cùng năm tháng/Sau vô biên sẽ chỉ có vô biên.
***
Thế mà đã đã 22 năm ngày Lưu Quang Vũ về cõi, cùng hai người thân yêu nhất đời chàng: nữ sĩ Xuân Quỳnh và con trai nhỏ Quỳnh Thơ.
Hà Nội vào mùa đại lễ 1000 năm sinh nhật. Gió mùa thu thổi tràn mái phố thấm đẫm hương vị heo may. Cụ Rùa nổi trên Hồ Gươm mùa Vu Lan tháng Bảy. Cơn bão số ba khiến Hà Nội oằn mình trong gió về gẫy đổ, trốc gốc mấy cây xanh… Gió về trong tập thơ mới được xuất bản của Vũ: “Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi”. Và gió về trong tôi, kí ức mùa thu, thấp thoáng dáng tất bật vội vã và vẻ mặt u buồn của chàng thi sĩ trẻ, suốt ngày ra vào cánh cửa rộng của toà biệt thự 51 Trần Hưng Đạo, trụ sở Hội Liên hiệp Văn Nghệ Việt Nam, trong đó có “tư dinh” nhỏ nhoi của Tạp chí Sân khấu thuộc Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam. Lưu Quang Vũ và tôi ngày đó cùng là “kí giả kịch trường”, cùng trưởng thành ở Tạp chí Sân khấu hàng chục năm trời, trong thập niên 80 thế kỉ XX. Và Vũ “chui từ ống tay áo” của tờ tạp chí này mà thành nhà viết kịch lừng lẫy tiếng tăm thời kỳ đổi mới…
Nhưng tôi biết, điều tha thiết đầu tiên, điều gửi gắm riêng tư cuối cùng của Vũ cho cuộc đời này vẫn cứ là Thơ, nhất là Thơ tình.Và Thơ đã không chỉ đem lại sự an ninh tâm hồn cho chính chàng thi sĩ mặt buồn này, mà còn cho bất cứ độc giả nào muốn có được an ninh tâm hồn trong cuộc đời dài lắm của mình, và ngay trong mùa thu đầy mưa bão của năm nay, 2010, khi Hà Nội bời bời “lá mùa thu xao xác rụng bên đường” như thơ Vũ. …Và thơ Quỳnh: mùa thu nay sao bóo mưa nhiều/cánh cửa sổ con tàu chẳng đóng/dải đồng hoang và đại ngàn tối sẫm/ em lạc loài trước sâu thẳm lòng anh/ em lo âu trước xa tắp đường mình/ trái tim đập những điều không thể nói/ trái tim đập cồn cào cơn đói/ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn…
Ngày 27.8. 2010
——————————————–
Nhân kỷ niệm 30 năm ngày mất của Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh cùng con trai Lưu Quỳnh Thơ
PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái