Mỗi nhà văn chuyên nghiệp đều có bí quyết riêng về nghề, các cụ xưa gọi nôm na là nghề văn. Nói theo nhà văn Nguyễn Công Hoan “anh nào cũng tự mò mẫm tìm ra cách làm ăn”. Nhà văn Anh Đức – tác giả tiểu thuyết Hòn Đất nổi tiếng – như phần đông nhà văn trưởng thành trong kháng chiến cũng tự học, được lớp đàn anh chỉ dẫn để rồi tìm ra “ngón nghề” văn chương của riêng mình. Qua cuộc trao đổi với phóng viên tạp chí Văn nghệ Quân đội, nhà văn Anh Đức đã bộc lộ với bạn đọc đôi nét về đời văn và những quan niệm văn chương của mình.
P.V: Từ truyện ngắn đầu tay Chuyến lưới máu, tuy còn đơn sơ nhưng người đọc đã thấy được manh nha của một cây bút trên đường tới chuyên nghiệp, đó là lối kể nhẩn nha, ngôn ngữ chọn lọc, và cốt truyện gọn…
Nhà văn Anh Đức: Tôi viết những truyện ngắn đầu tay trong chiến khu miền Tây Nam Bộ vào những năm sau Cách mạng tháng 8, ngày đó sách báo rất hiếm nên có tờ báo đăng truyện là tôi đọc bằng hết, rồi viết những chuyện xảy ra trong các làng ấp mình được chứng kiến. Viết về những chuyện mình biết, những con người thân thuộc dễ cho mình cảm hứng tìm được chi tiết văn học sống động, ngược lại viết những chuyện xa xôi sẽ gượng gạo, trong một truyện, nhất là truyện ngắn gượng là bạn đọc nhận ra ngay và họ sẽ không tin.
P.V: Các cây bút văn xuôi ở ta hình như đều khởi nghiệp bằng truyện ngắn. Truyện ngắn chính là thể tài cho các cây bút thử sức, đòi hỏi nghệ thuật bố cục, chữ nghĩa, tạo dựng không khí truyện..rất nhiều điều cần phải có sự khổ luyện. Theo ông điều quan trọng nhất của truyện ngắn là gì?
Nhà văn Anh Đức: Ngoài những điều như anh đã nói, truyện ngắn đòi hỏi tính nghiêm ngặt, ngay từ câu mở đầu đã phải đưa người đọc vào chuyện chính, đoạn mở đầu phải làm sao có cách kể thong dong, nhưng không chậm chạp, cuốn hút người đọc nhưng không hấp tấp, để dẫn tới cái kết bất ngờ. Và điều vô cùng quan trọng là phải có chi tiết đặc sắc, nếu không có chi tiết truyện sẽ chàng màng nghiêng về thể ký, mà thực tế, ký cũng cần có bố cục chặt chẽ. Chính nhà văn Đoàn Giỏi, người thầy đầu tiên của tôi, đã dặn: “Truyện ngắn có rất nhiều kỹ thuật, kỹ xảo, khi mình viết phải chú ý tới kịch tính, vô đầu cần phải tạo được không khí, rồi sự thắt nút, mở nút, từ từ hay đột ngột đều do mình tính theo tình huống của truyện. Lại còn phải lo đến cái kết, có hậu hay không có hậu…”. Đó là điều không bao giờ xưa cũ.
P.V: Đọc truyện ngắn Anh Đức thấy đúng là truyện nào cũng có lối kể thong dong, chậm rãi như giọng kể của người Nam Bộ ở miệt vườn, cho dù ông viết những truyện về đề tài nơi khác như Cái bàn bỏ trống, Người góa phụ phố Sinh Từ… Ở các truyện này giọng đặc trưng Nam Bộ nhưng hành văn, ngôn ngữ dẫn truyện là tiếng phổ thông. Mà các nhà văn quê ở Nam Bộ từ Sơn Nam, Nguyễn Quang Sáng, Lê Văn Thảo, Trang Thế Hy… đến nhà văn trẻ hơn như Ngô Khắc Tài, Nguyễn Trọng Tín, Bích Ngân, Nguyễn Trọng Nghĩa… đều dùng ngôn ngữ phổ thông nhưng vẫn mang tính vùng, độc giả các nơi khác trên đất nước đọc là hiểu ngay. Điều này khác với các nhà văn trước như Hồ Biểu Chánh, Phi Vân…
Nhà văn Anh Đức: Điều kỳ diệu của nước ta là ngôn ngữ tiếng Việt được sử dụng một cách điêu luyện và thống nhất từ Nam đến Bắc, tuy vậy để thể hiện tính cách nhân vật, địa bàn sinh sống, và cho câu chuyện sinh động… phải để nhân vật nói giọng từng vùng quê, nhưng đừng quá lạm dụng phương ngữ, đặc biệt phải phân biệt được tiếng nói trại với phương ngữ.
P.V: Ông vừa đề cập đến điều lý thú là nhà văn Việt Nam chúng ta thống nhất trong khi hành nghề là sử dụng tiếng Việt. Thực tế, trên đất nước ta có nhiều dân tộc thiểu số, nhưng hầu như rất hiếm cây bút các dân tộc ấy viết bằng ngôn ngữ dân tộc mình. Nhưng đọc các nhà văn người dân tộc ấy vẫn thấy tính dân tộc trong tác phẩm, đặc biệt cách kể, giọng điệu, cách nhìn nhận hiện thực… Ở cấp độ nào đó đóng góp của Anh Đức còn ở ngôn ngữ, với những trang văn đẹp và nhân vật có tính cách…
Nhà văn Anh Đức: Trong khi viết, điều quan trọng với tôi là phải khắc họa cho được tính cách nhân vật. Tôi từng tâm niệm, điều quan trọng nhất đời văn, theo tôi, là phải cố khắc họa cho được nhân vật, để lại được nhân vật trong lòng người đọc với độ bền thời gian.
P.V: Và, bây giờ đây khi mà đời văn Anh Đức có lẽ đã được đúc kết, có thể thấy ông đã làm được phần nào điều đó, nhiều nhân vật từ trang văn của ông đã bước ra với đời như chị Sứ, chị Tư Hậu, chị Lộc… Các nhân vật đều là phụ nữ, phần nhiều nhân vật ấy đều có thực trong cuộc đời, được nhà văn tái tạo qua trang viết.
Nhà văn Anh Đức: Trong cuộc kháng chiến vừa qua, hiện thực vô cùng lớn lao, con người dễ bộc lộ phẩm giá của mình. Tôi may mắn được sống trong cuộc chiến đấu của nhân dân ở Nam Bộ, được chứng kiến những anh hùng, trong đó có nhiều phụ nữ với lòng nhân hậu, quả cảm, hy sinh vì sự nghiệp lớn của dân tộc.
P.V: Tiểu thuyết của Anh Đức thường lấy bối cảnh của một vùng quê, một cuộc chiến đấu, có khi kéo dài mấy năm ròng, như Hòn Đất. Hòn Đất cũng như phần nhiều tiểu thuyết thời bấy giờ nghiêng về lối kể chuyện, thuật chuyện truyền thống, nghĩa là tuần tự lớp lang, xung đột phân thành hai tuyến, ta và địch, yêu ghét rõ ràng, tính cách nhân vật khá ổn định. Tiểu thuyết cung cấp cho người đọc một mảng hiện thực về cuộc chiến đấu của nhân dân miền Nam ở vùng Hòn Đất, thuộc tỉnh Kiên Giang.
Khi ra đời, Hòn Đất tạo nên tiếng vang lớn. Bản thân tôi, và chắc chắn nhiều người cùng thế hệ bây giờ đọc vẫn xúc động. Phải chăng, tiếp nhận văn chương cũng cần có cảm hứng trải nghiệm hay nói nôm na là vốn sống của người đọc. Không có cảm hứng đọc, người đọc sẽ khó tiếp nhận tác phẩm. Tâm thế người đọc quan trọng vô cùng.
Nhà văn Anh Đức: Tác phẩm văn học quan trọng còn ở nội dung. Tất nhiên nghệ thuật cũng quan trọng không kém. Thời chiến tranh, nhà văn viết để phục vụ cuộc chiến đấu của nhân dân. Cả nước đang đối mặt với kẻ thù xâm lược tàn bạo nhất trong lịch sử, bộ đội và các lực lượng khác đang chiến đấu ngoan cường, hy sinh bản thân mình cho công cuộc giải phóng đất nước, nhà văn làm sao đứng ngoài cuộc được. Mà bây giờ cũng vậy thôi, nhà văn chúng ta không thể đứng ngoài công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Chính cuộc sống của nhân dân sẽ tạo cho nhà văn nguồn sáng tạo vô tận.
Nguồn: Vannghequandoi.com.vn