Nhà thơ Hải Như tên thật là Vũ Như Hải, ông sinh ngày 28/11/1923 tại làng Bái Dương, xã Nam Dương, Nam Trực, Nam Định.
Ông tham gia cách mạng trước năm 1945 trong Hội truyền bá quốc ngữ ở Hà Nội. Năm 1946, ông vào quân đội, tham gia lớp đào tạo báo chí cách mạng đầu tiên mang tên Huỳnh Thúc Kháng ở chiến khu Việt Bắc. Sau đó, ông lần lượt công tác ở các báo Sông Lô, Vệ quốc quân, Cứu quốc và báo Giác Ngộ.
P.V: Thưa nhà thơ Hải Như, nói đến cuộc đời thơ ca của ông, không thể không nói đến mảng thơ viết về Hồ Chí Minh, cho đến nay ông đã sáng tác được bao nhiêu bài thơ về Người?
Nhà thơ Hải Như: Tôi đã viết được 41 bài thơ về con người Hồ Chí Minh, một con người vĩ đại nhưng rất con người Việt Nam.
P.V: Trước ông đã có nhiều nhà thơ nổi tiếng viết về Hồ Chí Minh, ông là người đi sau, ông không sợ cái bóng của họ trùm lên mình?
Nhà thơ Hải Như: Không, bởi tôi chọn cho mình một lối đi riêng, tôi viết về con người Hồ Chí Minh chứ không viết về lãnh tụ Hồ Chí Minh. Trong bài thơ “Một lối đi riêng” viết về Hồ Chí Minh, tôi cũng đã viết:
Bác không muốn giẫm lên mọi đường mòn có sẵn
Khi đích đã nhắm rồi
Người luôn luôn tạo cho mình:
Một lối đi riêng.
Tháng 1 năm 1970
P.V: Quả là viết về Bác Hồ, ông đã chọn cho mình một cách viết riêng, ngay như viết về đôi dép cao su của Bác, nhà thơ Tố Hữu cũng đã viết nhưng ông đã phát hiện ra ở Người không chỉ là sự giản dị mà còn là sự nhân văn:
Bác Hồ đi dép lốp cao su
Đâu chỉ vì giản dị
Mà vì lẽ cao hơn
…
Khi trái đất này còn những trẻ em
Chưa có đủ giày đi
…
(Đâu chỉ vì giản dị, 1970)
Khi viết bài thơ này, ông không chỉ kính trọng Bác Hồ mà còn trân trọng cả những đứa trẻ nghèo, không có giày đi?
Nhà thơ Hải Như: Hồ Chí Minh làm cách mạng chỉ với ham muốn: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. Khi đồng bào đang bị đói, Người đã nhịn bữa để nhường gạo cho dân thì việc Người đi dép lốp vì nhiều trẻ em chưa có giày đi cũng là điều dễ hiểu. Tôi viết những câu thơ này, không chỉ vì sự giản dị, nhân văn của Bác Hồ mà còn gửi gắm cả nỗi niềm mong sao trẻ em luôn được người lớn quan tâm một cách thiết thực như Bác chứ không chỉ là hô to khẩu hiệu: “Trẻ em là tương lai của đất nước”.
P.V: Bài thơ đầu tiên ông viết về Hồ Chí Minh: “Chúng cháu canh giấc ngủ, Bác Hồ ơi!”, được ông sáng tác sau 5 ngày Bác mất. Bài thơ đã được đăng trên báo Nhân dân, ngày 20/9/1969 làm lay động bao lòng người. Sau đó Chủ tịch Ủy ban thường vụ Quốc hội Trường Chinh đã đọc bài thơ và lấy bút gạch chân 16 câu tâm đắc và nhận xét: Bài thơ “Bác ơi!” của nhà thơ Tố Hữu sáng tác cùng thời điểm là bài thơ con khóc cha, còn bài thơ “Chúng cháu canh giấc Bác ngủ, Bác Hồ ơi” của Hải Như là bài thơ quần chúng khóc lãnh tụ. Khi đó, ông cảm nhận thế nào về lời nhận định của ông Trường Chinh?
Nhà thơ Hải Như: Mỗi người đều có cách cảm thụ, thẩm mĩ riêng về một tác phẩm văn học. Khi đó tôi không mấy quan tâm đến lời nhận xét về nội dung bài thơ của Chủ tịch Trường Chinh mà thấy rất cảm động vì ông Trường Chinh, một chính khách tuy rất bận nhưng vẫn dành thời gian để đọc thơ, không những đọc mà còn suy ngẫm kỹ càng. Đó là một hành động rất văn hoá của một nhà văn hoá lớn Trường Chinh.
P.V: Hơn 40 năm trước, Chủ tịch Ủy ban thường vụ Quốc hội Trường Chinh đã tâm đắc bài thơ của ông viết về Bác Hồ, nghe nói ngày nay, nguyên Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An cũng hay đọc thơ của ông viết về Hồ Chí Minh?
Nhà thơ Hải Như: Ông Nguyễn Văn An cũng là một chính khách yêu văn chương, những tác phẩm mà tôi tặng, ông ấy đều đọc và có nhiều chia sẻ với tác giả. Mỗi khi có dịp ra Hà Nội, gặp ông Nguyễn Văn An, chúng tôi lại đàm đạo về tư tưởng và con người Hồ Chí Minh. Một chính khách và một nhà thơ đều có chung sự tâm đắc về tư tưởng vì dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là dân là chủ, Chính phủ là đầy tớ của dân. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân…”, có lẽ thế mà chúng tôi trở thành những người bạn của nhau.
P.V: Bài thơ nào của ông viết về Bác Hồ mà ông Nguyễn Văn An thích đọc, thưa ông?
Nhà thơ Hải Như: Ông Nguyễn Văn An tâm đắc với bài thơ “Người sau không bị khuất”:
Bác Hồ đứng
Người sau không bị khuất
Ta đứng (thường quên)
Che lấp…
Bạn mình!
Tháng 10 năm 1970
PV: Thưa nhà thơ, ông lấy cảm hứng từ đâu để sáng tác bài thơ giản dị nhưng rất sâu sắc này?
Nhà thơ Hải Như: Qua những tấm ảnh, qua những câu chuyện và những thước phim về Người, tôi phát hiện ra một điều, khi thì Người hoà lẫn vào đám đông, khi thì Người ở vị trí trung tâm nhưng Người dường như không lấy mất không gian của người khác. Thế là tôi bám lấy chi tiết rất đời thường này của Người để sáng tác ra bài thơ: “Người sau không bị khuất”.
P.V: Ông không chỉ có sự qua sát tinh tế, Bác Hồ đứng không che khuất người xung quanh mà ông còn cảnh tỉnh chính mình khi đứng thường che lấp bạn mình. 40 năm rồi, nhưng thưa ông, xem ra bây giờ “ta” vẫn hay che lấp bạn mình, thậm chí nhiều hơn?
Nhà thơ Hải Như: Đó một nỗi buồn nhưng không đáng sợ bằng điều mà trước lúc ra đi Bác đã căn dặn và tôi cũng đã chuyển tải vào thơ mình:
…
Không đáng sợ kẻ thù trước mặt
Sợ nhất
Kẻ thù ẩn náu trong ta!
Không đáng sợ kẻ thù trước mặt, 1970
P.V: Vâng, kẻ thù ẩn náu trong ta bao giờ cũng nguy hiểm và đáng sợ hơn nhiều kẻ thù bên ngoài. Theo ông làm thế nào để ta thắng được kẻ thù trong ta?
Nhà thơ Hải Như: Nhà Phật cho rằng trong mỗi chúng ta đều có cái thiện và cái ác, cái ác chính là kẻ thù trong ta. Vậy nên làm cho cái thiện trong mỗi chúng ta lấn át, diệt được cái ác chính là ta đã thắng được kẻ thù trong ta.
Nhà triết gia cho rằng trong mỗi người đều có hai phần: Con và Người. Phần Con là bản năng, mang nhiều dục vọng, là kẻ thù tiềm ẩn trong ta. Phần Người là văn hóa, mang chở cái thiện, tính nhân văn. Vậy nên làm cho phần Người trong mỗi chúng ta lớn hơn phần Con, ấy là ta đã chiến thắng được kẻ thù trong ta.
P.V: Thưa ông, bây giờ ông còn làm thơ về Bác Hồ nữa không?
Nhà thơ Hải Như: Ở cái tuổi gần 90, sức đã cạn, bút lực cũng đã mòn, tôi không làm thơ về Bác Hồ nữa nhưng tôi vẫn học Người.
P.V: Ông học gì ở Bác Hồ?
Nhà thơ Hải Như: Tôi học ở Bác Hồ cách làm người chứ không học làm lãnh tụ.
P.V: Học làm người là rất khó, tôi tin ông đã thành công khi làm thơ về Bác Hồ thì nhất định ông cũng sẽ thành công khi học làm người từ Con Người Hồ Chí Minh.
Vũ Đảm (thực hiện)
Nguồn: Vanhocquenha.vn.