Chúng ta biết Chế Lan Viên có lẽ là nhà thơ đã viết nhiều, nghĩ nhiều về nghệ thuật thơ, về nghề thơ. Sổ tay thơ, Thơ bình phương, đời lập phương, Nghĩ về thơ, nghĩ về… không sao kể hết… Ở đây, chỉ xin trích in lại một phần những suy nghĩ thật sâu sắc và bổ ích được rút từ những trang di cảo của nhà thơ mà có thể nhiều người còn ít được tiếp cận.

Nhà thơ Chế Lan Viên (Nguồn: Internet)

Hồi ký bên trang viết

Thay lời tựa

Tôi tiếp cận trang giấy ngày mười sáu tuổi

Bây giờ sáu ba

Cái trang mơ ước một đời chưa với tới.

Dần xa.

Tôi như người xâu sợi chỉ vào cây kim ngay trước mặt

Chỉ sắp lọt rồi. Kim bỗng lùi xa

Tôi bước lên một bước. Kim lùi thêm một bước

Ấy thế mà hết một cuộc đời văn học

Tính tháng ngày, nửa thế kỷ trôi qua…

*

Phải đâu tôi quá nhác lười

Khi gà te te đầu thôn, gà te te cuối xóm

Tôi đã dậy, cày vào trang giấy trắng

Ngọn đèn thơ đối chọi ánh sao Mai

Khi trong tổ mẹ con chim còn ngái ngủ,

Sông bên ngoài còn chậm chạp dòng trôi

Lá còn giọt sương đêm trong mắt nhỏ

Con ong thơ đã bay đi kiếm mật phía chân trời…

*

Biết bao đêm, trang giấy ngủ rồi, tôi thức gắng

Con vạc ăn khuya, con mối chết bên đèn,

Mùi hoa bưởi lừng lên giữa trời vắng lặng…

Những gì chưa kịp nghĩ ban ngày, tôi đợi giữa lòng đêm

Tôi tỉnh dậy! Chói lòa Trang giấy trắng

Như con đường hun hút về Vô Tận

Để bơ vơ ngòi bút của tôi qua

Nhìn trang giấy biết mình hữu hạn

Ngủ đi thôi! Kìa lại sắp tiếng gà!

Nhớ buổi đầu trang giấy gọi kêu tôi

Cái quãng trống, quãng trắng, quãng vô hình cần chiếm lĩnh

Cái đỉnh tư tưởng, ngôn từ lên cao sẽ với được trời

Tôi ngỡ dễ! Lao ào vào trận đánh

Mẹ đói cần cơm ăn, tôi cho mẹ Trang Thơ và nhúm cỏ hái trên Trời

Ôi, tuổi trẻ thơ ngây và khờ dại

Một chút biếc ở đầu cây, tôi ngỡ đấy là tài

Sức lực bé mà ham nói điều vĩ đại!

1983
(Bài thơ còn dở dang, chưa viết xong)

Nghề của chúng ta

Mỗi ngày lên dây cái đồng hồ anh lại

Cho nó đúng với vòng quay thời đại

Với tiếng gà, hạt sương lúc ấy

Chẳng giống gì ngày qua.

Ném ta xuống thềm như đồng xèng, chờ một tiếng vang

Có người kêu vang, có người kêu cạch,

Có người ném mạnh quá lỡ tay

Tuột vào im lặng, mất tăm mất tích…

Nhưng thiếu gì kẻ cầm nó mân mê không dám ném

Mở tay ra rồi lại khép tay vào.

Nghệ thuật à? anh hãy thử xem sao?

Số ngày còn lại cho anh trên Trái Đất, đếm rồi

Như thóc giống đếm từng hạt một,

Chỉ còn chừng ấy hạt thôi, anh phải tạo ra mùa.

Chừng ấy ngày, chừng ấy tháng, chừng ấy năm

Chưa kể bất thình lình đổ ập

Cày đi! Bừa đi! Gieo đi! Sao còn phải chần chừ!

Làm thơ ư! Anh chơi cái trò bi kịch không ra bi,

Hài kịch chả ra hài,

Nhưng đã là số phận rồi, cứ phải chơi thôi

Tìm không ra chữ này, anh là cỏ rác,

Vớ được câu kia, anh ngỡ thiên tài.

Chẵn hay lẻ, bại hay thành, tout ou rien, sinh nở hay là tuyệt tự

Chả phải anh giở cái trò sấp ngửa

Nhưng quả là cứ mỗi phút, đời anh thay đáp số

Anh có thể gẫy cẳng dưới đất đen hay chắp cánh lên trời,

Nhưng xong một trận thắng rồi, mặt trận lại y nguyên

Con Nhân Sư lại im lìm, lại trinh tiết,

lại mê cung, lại Loa Thành

lại bát đồ trận X hay là Y

Lại lù lù cái tảng đá Thiên Sơn khắc nghiệt

Bắt anh đập đầu vào đó tìm thơ, tìm lửa

Cứ như thế, như thế mà anh qua cho hết một đời.

1987

Bộ ba

Trang giấy, ngọn đèn và anh

Ba nhân vật một vở kịch hài nên rất bi thương

Cố nhiên khổ đau không phải ngọn đèn

Cả trang giấy nữa

Cả hai, chúng trông cậy vào anh đó

Anh có thể làm gì

Chứ ngọn đèn không phí lửa.

Số phận trang giấy cao hơn chính nó

Không phải thiêu mình trên ngọn đèn kia,

Ngọn đèn mà bóng đêm giết chết dễ dàng

Chỉ hiu hiu gió

Vì chỉ còn anh thôi là cứu cho tất cả

Anh mà lắm lúc sóng bể, sao trời không hỗ trợ

Tất cả phải tự lấy mình ra che chở

Tự sâu thẳm đời mình, sâu thẳm, tận cùng sâu.

1986

Thơ cầm tay

Nhân loại đi xa chớ có vẽ bày

Từ ngữ kềnh càng, văn chương vô lối

Cả đời anh, anh thu nhỏ lại

Chỉ còn cái lõi

Cho nhân loại mang cùng, nhân loại cầm tay

1987

Đà đao

Đánh giáp lá cà trong trận chữ

Đừng lui vào thế thủ

Bước đường cùng thì cũng phải đà đao

Cái nhát thiên tài loé ở cuối câu.

1987

Đo

Trời như ngọc, như hồn, như bể,

Ba cái sâu xa xanh có một màu

Ôi, cái tội của muôn đời thi sĩ

Đem hồn đo cho trời bể thêm sâu.

(Viết khoảng 1975-1985)

Nợ

Nhà thơ, anh dành dụm từng xu nhỏ, đồng kẽm, đồng chì…

Mà phải trả các món nợ, bán đời đi để trả

Vét cả tâm hồn, dốc cả hai túi áo ra không đủ

Không phải anh nợ, mà nhân loại nợ, người đọc nợ

Anh trả cho anh là trả giúp họ rồi,

Nợ xương máu, áo cơm, một ngụm nước khát lòng

Một hạt muối đêm công đồn, cái hôn khi ra trận,

Cho đến nợ một ngọn gió heo may rải đồng,

Một mặt nước bờ ao Thái Bình cũng nợ

Một mùi hương của xứ không hương…

Trả, anh là anh.

Không trả, anh có tội với mười phương, tám hướng

Anh moi bộ óc không phải bằng vàng ra để trả

Thế mà có nhiều nhà thơ đã không trả còn vay, còn ăn quỵt

Họ có mười mà tên tuổi đến mười mươi.

(Rút trong tập nháp Bề thêu trái)

Nguồn: Tạp chí Thơ HNV

(Đăng lại từ Vanvn.net)


Exit mobile version