Nhà thơ Chế Lan Viên (Nguồn: Internet)
Hồi ký bên trang viết
Thay lời tựa
Tôi tiếp cận trang giấy ngày mười sáu tuổi
Bây giờ sáu ba
Cái trang mơ ước một đời chưa với tới.
Dần xa.
Tôi như người xâu sợi chỉ vào cây kim ngay trước mặt
Chỉ sắp lọt rồi. Kim bỗng lùi xa
Tôi bước lên một bước. Kim lùi thêm một bước
Ấy thế mà hết một cuộc đời văn học
Tính tháng ngày, nửa thế kỷ trôi qua…
*
Phải đâu tôi quá nhác lười
Khi gà te te đầu thôn, gà te te cuối xóm
Tôi đã dậy, cày vào trang giấy trắng
Ngọn đèn thơ đối chọi ánh sao Mai
Khi trong tổ mẹ con chim còn ngái ngủ,
Sông bên ngoài còn chậm chạp dòng trôi
Lá còn giọt sương đêm trong mắt nhỏ
Con ong thơ đã bay đi kiếm mật phía chân trời…
*
Biết bao đêm, trang giấy ngủ rồi, tôi thức gắng
Con vạc ăn khuya, con mối chết bên đèn,
Mùi hoa bưởi lừng lên giữa trời vắng lặng…
Những gì chưa kịp nghĩ ban ngày, tôi đợi giữa lòng đêm
Tôi tỉnh dậy! Chói lòa Trang giấy trắng
Như con đường hun hút về Vô Tận
Để bơ vơ ngòi bút của tôi qua
Nhìn trang giấy biết mình hữu hạn
Ngủ đi thôi! Kìa lại sắp tiếng gà!
Nhớ buổi đầu trang giấy gọi kêu tôi
Cái quãng trống, quãng trắng, quãng vô hình cần chiếm lĩnh
Cái đỉnh tư tưởng, ngôn từ lên cao sẽ với được trời
Tôi ngỡ dễ! Lao ào vào trận đánh
Mẹ đói cần cơm ăn, tôi cho mẹ Trang Thơ và nhúm cỏ hái trên Trời
Ôi, tuổi trẻ thơ ngây và khờ dại
Một chút biếc ở đầu cây, tôi ngỡ đấy là tài
Sức lực bé mà ham nói điều vĩ đại!
1983
(Bài thơ còn dở dang, chưa viết xong)
Nghề của chúng ta
Mỗi ngày lên dây cái đồng hồ anh lại
Cho nó đúng với vòng quay thời đại
Với tiếng gà, hạt sương lúc ấy
Chẳng giống gì ngày qua.
Ném ta xuống thềm như đồng xèng, chờ một tiếng vang
Có người kêu vang, có người kêu cạch,
Có người ném mạnh quá lỡ tay
Tuột vào im lặng, mất tăm mất tích…
Nhưng thiếu gì kẻ cầm nó mân mê không dám ném
Mở tay ra rồi lại khép tay vào.
Nghệ thuật à? anh hãy thử xem sao?
Số ngày còn lại cho anh trên Trái Đất, đếm rồi
Như thóc giống đếm từng hạt một,
Chỉ còn chừng ấy hạt thôi, anh phải tạo ra mùa.
Chừng ấy ngày, chừng ấy tháng, chừng ấy năm
Chưa kể bất thình lình đổ ập
Cày đi! Bừa đi! Gieo đi! Sao còn phải chần chừ!
Làm thơ ư! Anh chơi cái trò bi kịch không ra bi,
Hài kịch chả ra hài,
Nhưng đã là số phận rồi, cứ phải chơi thôi
Tìm không ra chữ này, anh là cỏ rác,
Vớ được câu kia, anh ngỡ thiên tài.
Chẵn hay lẻ, bại hay thành, tout ou rien, sinh nở hay là tuyệt tự
Chả phải anh giở cái trò sấp ngửa
Nhưng quả là cứ mỗi phút, đời anh thay đáp số
Anh có thể gẫy cẳng dưới đất đen hay chắp cánh lên trời,
Nhưng xong một trận thắng rồi, mặt trận lại y nguyên
Con Nhân Sư lại im lìm, lại trinh tiết,
lại mê cung, lại Loa Thành
lại bát đồ trận X hay là Y
Lại lù lù cái tảng đá Thiên Sơn khắc nghiệt
Bắt anh đập đầu vào đó tìm thơ, tìm lửa
Cứ như thế, như thế mà anh qua cho hết một đời.
1987
Bộ ba
Trang giấy, ngọn đèn và anh
Ba nhân vật một vở kịch hài nên rất bi thương
Cố nhiên khổ đau không phải ngọn đèn
Cả trang giấy nữa
Cả hai, chúng trông cậy vào anh đó
Anh có thể làm gì
Chứ ngọn đèn không phí lửa.
Số phận trang giấy cao hơn chính nó
Không phải thiêu mình trên ngọn đèn kia,
Ngọn đèn mà bóng đêm giết chết dễ dàng
Chỉ hiu hiu gió
Vì chỉ còn anh thôi là cứu cho tất cả
Anh mà lắm lúc sóng bể, sao trời không hỗ trợ
Tất cả phải tự lấy mình ra che chở
Tự sâu thẳm đời mình, sâu thẳm, tận cùng sâu.
1986
Thơ cầm tay
Nhân loại đi xa chớ có vẽ bày
Từ ngữ kềnh càng, văn chương vô lối
Cả đời anh, anh thu nhỏ lại
Chỉ còn cái lõi
Cho nhân loại mang cùng, nhân loại cầm tay
1987
Đà đao
Đánh giáp lá cà trong trận chữ
Đừng lui vào thế thủ
Bước đường cùng thì cũng phải đà đao
Cái nhát thiên tài loé ở cuối câu.
1987
Đo
Trời như ngọc, như hồn, như bể,
Ba cái sâu xa xanh có một màu
Ôi, cái tội của muôn đời thi sĩ
Đem hồn đo cho trời bể thêm sâu.
(Viết khoảng 1975-1985)
Nợ
Nhà thơ, anh dành dụm từng xu nhỏ, đồng kẽm, đồng chì…
Mà phải trả các món nợ, bán đời đi để trả
Vét cả tâm hồn, dốc cả hai túi áo ra không đủ
Không phải anh nợ, mà nhân loại nợ, người đọc nợ
Anh trả cho anh là trả giúp họ rồi,
Nợ xương máu, áo cơm, một ngụm nước khát lòng
Một hạt muối đêm công đồn, cái hôn khi ra trận,
Cho đến nợ một ngọn gió heo may rải đồng,
Một mặt nước bờ ao Thái Bình cũng nợ
Một mùi hương của xứ không hương…
Trả, anh là anh.
Không trả, anh có tội với mười phương, tám hướng
Anh moi bộ óc không phải bằng vàng ra để trả
Thế mà có nhiều nhà thơ đã không trả còn vay, còn ăn quỵt
Họ có mười mà tên tuổi đến mười mươi.
(Rút trong tập nháp Bề thêu trái)
Nguồn: Tạp chí Thơ HNV
(Đăng lại từ Vanvn.net)