Tết là một kỷ niệm luôn đẹp với tuổi thơ và luôn là ký ức đẹp đã qua của những người trưởng thành. Cho dù chúng ta có cảm thấy mệt mỏi với “TẾT”, với những thủ tục đã thành nếp đã ăn sâu trong đời sống dân sinh; thì TẾT vẫn nhẹ nhàng đến trong một thời khắc bao dung nhất với vạn vật.
Đã qua những ngày tết nguyên đán 2023, chúng ta cùng ôn lại những cái tết xưa.
Trong chuyên mục Ghi chép-Tản văn, Cầm Kỳ Official xin được giới thiệu bài viết của một nhà báo rất trẻ, nhà báo VIỆT KHÔI.
Bài viết là một trong những hoài niệm của một thời với những mùa tết gian khó mà dư vị đẹp vẫn ở mãi trong lòng mỗi người.
Bài báo đã được in trên tờ báo tết rất đẹp, tờ NGÀY NAY, cơ quan ngôn luận của các Hội Liên hiệp Unesco Việt Nam.
Trong không khí rạo rực đón Tết, nhiều người chọn hoài niệm về một thời bao cấp tuy thiếu thốn, nhưng có thật nhiều kỷ niệm khó quên. Xin ghi lại ở đây chút hồi ức về những cái Tết xưa ở các khu tập thể quân đội tại Hà Nội, hay còn gọi là “quân khu”.
Chiếc bánh chưng mất tích
Thời chiến tranh, bao cấp, vật chất thiếu thốn đủ điều, nhưng mấy ngày Tết thì mâm cơm nhất định phải đầy đủ, tươm tất. Bởi nhịn đói quanh năm cũng phải no ba ngày Tết. Bất kể giàu hay nghèo, cứ 30 Tết là phải có thịt treo trong nhà, những quan niệm ấy đã có từ cả ngàn đời nay.
Với những gia đình ở quân khu, muốn có bánh chưng ăn phải tiết kiệm từ rất sớm để mua gạo nếp, thịt lợn, đỗ xanh, lá dong… Sau đó đến củi, nồi, rồi cuối cùng là tự gói bánh và luộc bánh. Nhiều gia đình phải chắt chiu cả năm trời mới chuẩn bị được một nồi bánh chưng. Vì thế, bánh chưng thời trước được coi như “sơn hào hải vị”, chỉ duy nhất dịp Tết mới được ăn.
Ở khu tập thể quân đội Nam Đồng, canh nồi bánh chưng là công việc mà đứa trẻ nào cũng giành nhau làm. Còn gì thú hơn việc nằm sưởi ấm bên ánh lửa bập bùng của nồi bánh chưng đang nghi ngút toả khói, thi thoảng lại mở nắp nồi lên xem bánh chín chưa. Đói thì lại nướng vài bắp ngô, củ khoai, củ sắn để ăn, nhiều khi vị khói át hết vị ngô, khoai, sắn mà vẫn thấy ngon. Xen giữa tiếng cười nói của đám trẻ đang “oánh” tú lơ khơ còn có tiếng đàn ghi-ta của mấy anh thanh niên mê nhạc vàng. Cả năm mới được chơi xả láng suốt đêm như vậy, ai mà chẳng thích. Nhưng chỉ có đàn, hát với đánh bài thôi thì chưa phải là thanh thiếu niên “quân khu”. Còn phải nghịch nữa! Thế nên mới xảy ra chuyện dở khóc dở cười sau đây.
“Tết năm ấy, mẹ gói riêng cho tôi hai chiếc bánh nhỏ rồi buộc lạt đỏ để đánh dấu. Nhưng đến khi vớt bánh thì tìm mãi mà không thấy đâu”, ông Ngọc Hải, năm nay đã ngoài sáu mươi, mỉm cười kể lại, “không lẽ vì lửa to quá mà bánh của tôi lại nhỏ, nên bốc hơi rồi? Quay sang hỏi mấy ‘nghệ sĩ ghi-ta’ thì ai cũng chối bay chối biến, có ông còn giận ngược lại mình vì bị nghi ngờ. Chỉ nhớ lúc ấy mồm tôi méo xệch, mắt rơm rớm, hết mấy ngày Tết mà trong lòng vẫn còn ấm ức”.
Phải đến vài chục năm sau, trong một lần các cư dân Quân khu Nam Đồng tụ họp, mấy “nghệ sĩ ghi-ta” ngày trước mới thú nhận. “Lúc chú ngủ quên, chính mấy thằng bọn anh lén mở nồi bánh ra vớt hai chiếc có lạt đỏ rồi trốn vào gầm cầu thang chia nhau ăn đấy. Cả năm mới được ăn bánh chưng, lại còn thức đến nửa đêm đánh đàn, vừa lạnh vừa đói thế thì bố ai chịu nổi. Chưa kể đồ ăn vụng bao giờ mà chẳng ngon. Bây giờ chú em cần bao nhiêu chiếc bánh, bọn anh đền!”. Ông Hải cười xoà: “Giờ thì còn bắt đền gì nữa. Thôi, hồi đấy trộm của em bao nhiêu cái thì bây giờ uống với em bấy nhiêu chén.”
Cả khu phố ăn quả pháo ‘lừa’
Trẻ con ở khu tập thể quân đội số 8 phố Lý Nam Đế mê nhất trần đời trò đốt pháo. Vì nhà trong khu “gia binh” Lý Nam Đế đều nhỏ, lại nằm sát con phố chính nên không có nhiều chỗ cho trẻ con chơi đùa. Quanh năm, chúng chỉ biết chơi những trò đơn giản như “bắn bùm”, nhảy dây, đá cầu… Đứa nào may lắm thì mới có đồ chơi, thường là mấy khẩu súng nhựa do các ông bố là quân nhân tặng cho. Chơi suốt mấy năm trời đến gãy hết cả báng, nòng mà vẫn chưa được mua cái mới. Vì vậy, đứa trẻ nào cũng ngóng chờ tết đến để được đốt cho pháo nổ giòn giã, hít hà mùi khói pháo vừa khét vừa nồng, rồi lại nhặt xác pháo chưa cháy hết đem đốt tiếp.
Muốn mua pháo xịn, phải chịu khó đạp xe hơn hai mươi cây số vào làng Bình Đà ở huyện Thanh Oai, là nơi làm pháo trứ danh một thời của thủ đô. Người xưa có câu “nhất pháo Bình Đà, nhất gà Đông Tảo” là vì thế. Mỗi lần vào Bình Đà phải đi thành một nhóm trên chục người và có nhiều anh lớn đi kèm, nếu không sẽ bị trấn lột giữa đường. Mua pháo xong, đám trẻ tập trung ra trước sân tập thể hì hục ngồi quấn, rồi đếm từng phút tới đêm giao thừa để mang ra đốt. Nhà nào pháo nổ to nhất, vang nhất, nhiều xác pháo rụng trước hiên nhà nhất thì được coi là “oách” nhất. Năm nào cũng vậy, cứ lúc pháo nổ là lũ chó mèo trong khu tập thể lại nháo nhào bỏ chạy mất tăm tích, đến tận mùng 4, mùng 5 Tết mới mò về. Chắc hẳn chúng phải vô cùng hạnh phúc khi nước ta ra lệnh nghiêm cấm đốt pháo!
Nhưng chỉ đốt pháo thôi, nào đã đủ thỏa mãn thói nghịch ngợm của đám trẻ “quân khu”. Chúng bàn nhau phải chơi một “vố” thật để đời. Thế là mấy ông tướng quấn một quả pháo ngoại cỡ, to bằng cái xô lau nhà, khệ nệ bê ra đặt ngay giữa đường Lý Nam Đế. Quả này mà nổ thì khác gì một phát đại bác? Ai trông thấy cũng lạnh hết cả gáy. Người dân hai bên đường chạy ù hết vào trong nhà, đóng cửa kín mít. Dòng xe cộ trên đường cũng hốt hoảng dừng lại, lùi ra xa mấy chục mét. Tất cả nín thở khi tên thủ lĩnh châm lửa vào cái ngòi pháo dài ngoằng.
Pẹp pẹp pẹp, pẹp!
Lớp vỏ ngoài vỡ tung ra, để lộ xác của mấy thanh pháo tép nằm lăn lóc bên trong. Lũ trẻ ôm bụng cười ngặt nghẽo. Vậy là thay cho một cơn địa chấn, cả khu phố “chỉ” bị ăn một quả lừa to đùng của đám con nít! Người thì quát mắng, người thì cười chảy nước mắt vì trò đùa của lũ nhóc “rạch giời rơi xuống” này.
“Nghĩ lại mới thấy hồi đó mình to gan thật, ” anh Cường, người thủ lĩnh đã đầu têu trò nghịch năm xưa ôm trán cười, “chứ bây giờ bọn trẻ nhà mình mà mua pháo về nghịch, mình quật cho nát đít mất”.
Trừng trị lũ trộm vặt
Với cư dân “quân khu” K95 nằm ven sông Hồng, lần cả khu bắt trộm ngày Tết là kỷ niệm được nhiều người nhắc đến. Nằm gần bãi sông Hồng, xung quanh đất phù sa màu mỡ, nên nhiều gia đình ở khu tập thể K95 tranh thủ tăng gia, trồng chuối, các loại rau củ và nuôi gà, nuôi lợn. Những thực phẩm ấy là cả một gia tài với cư dân K95. Vì gà, lợn, rau củ, chuối vừa là nguồn thực phẩm chính những ngày Tết, vừa có thể mang ra chợ bán để phụ thêm tiền sắm Tết.
Thế nhưng, cứ đến “tháng củ mật” là lũ trộm vặt lại được dịp hoành hành. Có gia đình đã mất cả đàn gà, rau bị nhổ sạch, chuối bị vặt trụi hết buồng chỉ sau một đêm. Thế là mất bánh chưng, mất thịt gà, mất Tết chứ còn gì nữa. Không hiểu đám “đạo chích” nào to gan đến mức dám gây sự với cả dân “quân khu”. Toàn bộ cư dân K95 nêu quyết tâm, năm sau phải trừng trị thích đáng lũ trộm này.
Mười một giờ đêm ngày hăm lăm Tết năm ấy, cả khu tập thể lặng phắc, không một tiếng động. Nhưng bên trong những ngôi nhà đã tắt đèn và sau những lùm cây cao ngang đầu người, hàng chục đôi mắt vẫn đang thao láo, quét vào màn đêm đen đặc. Mặc cho tay và chân chi chít vết muỗi đốt, ai cũng mím môi chịu đựng để quyết phen này phải tóm bằng được bọn đạo chích. Dường như kinh nghiệm trinh sát, luồn rừng của các ông bố tướng tá đã được di truyền sang cho các “ông” con thì phải?
Đợi mãi đến gần một giờ sáng, cuối cùng cũng thấy gần chục bóng đen lố nhố từ đằng xa. Chúng núp sau một lùm cây cao, rồi cử một tên vào do thám tình tình trước. Tên này người nhỏ thó nhưng có vẻ nhanh nhẹn, hắn khom lưng rồi luồn vào trong khu tập thể.
Bỗng nhiên “hự!”, một cú song phi chí mạng trúng sườn làm hắn chỉ kịp nấc lên một tiếng rồi lăn quay ra. Người phóng cước chính là anh Trung, nay đã là một doanh nhân thành đạt. Tiếp đến là một cơn mưa đấm đá trút xuống người tên trộm xấu số. Tiếng gào khóc, chửi bới xen lẫn tiếng chó sủa và tiếng gà kêu quang quác xé toạc màn đêm yên tĩnh. Bên ngoài khu tập thể, nhóm “phục kích” sau lùm cây cũng tóm được một tên khác và cho hắn no đòn. Khi tất cả dừng tay, hai tên trộm đã nằm bẹp dí như hai con gián, miệng thều thào: “Lạy các ông các bà, tha cho con, con chỉ vì đói quá mà trót dại…”
Sau trận đòn chí tử ấy, không còn thấy tên trộm nào dám bén mảng đến tập thể K95 nữa. Rồi sau này cuộc sống của mọi người đầy đủ, ấm no hơn, tệ nạn trộm cắp cũng mai một dần đi…