Huyền Chip: Cứ việc truyền cảm hứng, nhưng sao phải dựng nên thần tượng?

Bìa cuốn Đừng chết ở châu Phi

Công bằng mà nói, trong cuốn sách của Huyền Chip, có cả những chi tiết thuộc cảm nhận riêng tư và những chi tiết thuộc vào thực tế khách quan.

Cảm nhận riêng bao gồm: về cách cư xử của những người mà cô gặp trên đường, rung động giữa cô và một vài chàng trai, lòng thương dành cho những người châu Phi nghèo khổ hoặc sự khó chịu của Huyền đối với những kẻ lừa đảo hay lực lượng cảnh sát khi bị họ tra hỏi… Còn thực tế khách quan, đó là những thông tin về các đất nước cô đã đến, từ chung chung như nước đó ở cạnh nước nào cho đến cụ thể như mua visa hết bao nhiêu tiền.

Bởi vậy, không thể đánh đồng cả hai theo kiểu: hãy tự đọc và cảm nhận. Độc giả cảm nhận tình người và văn hóa (nếu có) trong cuốn sách, còn những điều nghi ngờ thì họ nên tìm kiếm sự xác nhận, hoặc, phủ nhận.

Đi thật xa và thật nhiều mới là hay?

Tại sao nhiều độc giả đọc sách nhầm tưởng“đi xa và đi nhiều” là dũng cảm, biết theo đuổi đam mê của mình, và tự coi bản thân là kém cỏi vì không làm được như thế? Trong khi, có thật đi xa cũng chính là đam mê của bạn? Bạn mê việc đi nhiều và khám phá hay bạn mê việc xuất bản sách, nổi tiếng và có nhiều người hâm mộ sau khi trở về – những biểu hiện hình thức vốn quá hấp dẫn?

Vẫn có những người tự tin tuyên bố họ không thích “phượt” vì thiếu thốn và thiếu an toàn, tự tin tuyên bố chỉ thích đi du lịch thông thường bởi điều đó phù hợp với tính cách của họ. Như vậy có gì sai? Hay không “phượt” là hèn nhát và không có máu phiêu lưu? Hình như tự gắn vào bản thân những tính cách mà mình chưa chắc đã có mới là hèn nhát.

Bất chấp những trào lưu mới của giới trẻ là gì, việc “cập nhật và kịp thời chạy theo trào lưu” chưa bao giờ là thứ đáng cổ vũ, mà là “biết mình ở đâu trong trào lưu đó, có muốn và có thể chạy theo hay không”.

Trong chuyện này, người ta lại đi vào vết xe đổ: tuyệt đối hóa một thứ đang là trào lưu. Ở đây là đi “phượt”. Cứ “phượt” là tuyệt đối tốt, mới là đích thực can đảm và dấn thân? Vậy tại sao kiểu người “du lịch ba lô” không phải bao giờ cũng gây thiện cảm ở các nước? Thậm chí như Trần Hùng John, một Việt kiều Mỹ, từng nói anh không thích Tây ba lô ở Việt Nam vì họ chẳng mang đến thứ gì tốt đẹp, đi lại nhếch nhác và… tiêu ít tiền.

Vậy còn chuyện cô gái Huyền Chip đi ra nước ngoài? Cũng là “Ta ba lô”, và cũng khá nhếch nhác, theo một phần nội dung Huyền kể: ngồi trong xe chở phân bò, nhiều ngày không tắm, ăn uống tạm bợ, ngủ qua đêm ở nhà trọ vắng tanh…

Trong sách, cô nhiều lần nhắc đến những người bạn chưa từng gặp nhưng đã liên lạc qua mạng trước đó, nhờ sự kết nối của mạng lưới CouchSurfing – một trang web dành cho dân du lịch bụi xuyên quốc gia hiện có hơn 6 triệu thành viên ở 100.000 thành phố trên khắp thế giới. Trang web này cung cấp địa chỉ các thành viên cho nhau để ở nhờ và được hướng dẫn khi đến các vùng miền xa lạ.

Huyền Chip, cũng là một trong số hàng triệu “couchsurfer” (thành viên của CouchSurfing) đó. Ở Việt Nam, không thiếu “couchsurfer”, chỉ là không phải ai cũng viết sách và nổi tiếng. Như Huyền nhắc trong sách, có Lan Anh – một người chị mà theo cô là đang làm việc cho Viettel ở Mozambique và là “huyền thoại trong giới phượt” ở Việt Nam. Nhưng với công chúng thì Lan Anh không nổi tiếng bằng Huyền, không/chưa viết sách và không có một chiến lược lăng xê.

Cũng nhờ chiến lược lăng xê đó, Huyền Chip trở thành một thần tượng – trong vô vàn kiểu “thần tượng” mà truyền thông dựng nên cho giới trẻ hiện nay. Không phải không có những điểm tích cực: Huyền Chip giỏi, có nhiều kỹ năng đáng có của người trẻ hiện đại (đi, viết, tìm kiếm thông tin và liên hệ, giao tiếp với người nước ngoài…), đó là chưa kể những kỹ năng chuyên môn. Nhưng như vậy đã đủ cho một thần tượng?

Đó là chưa kể, việc trở thành thần tượng, khi không đủ tầm, lại là một bi kịch cho chính “thần tượng” đó.

“Cưỡi ngựa xem hoa” có gì xấu?

Bài bình luận trên Facebook của Trần Ngọc Thịnh, một cựu du học sinh Việt Nam theo học bổng Fullbright (Mỹ), nói trúng về mục đích chuyến đi của Huyền, đó là “thỏa mãn sự tò mò và trải nghiệm cá nhân”. Cũng như rất nhiều người du lịch bụi khác, Huyền đi cho chính mình.

Những gì cô chia sẻ trong sách cũng không vượt ra ngoài chuyện đó. Việc đi qua 25 nước trong vòng chưa đầy 2 năm (từ giữa 2010 đến 2012) khó giúp bất cứ ai biết về một nơi nào đó sâu hơn sự quan sát bề mặt.

Câu chuyện ấn tượng nhất mà Huyền Chip kể trong sách Đừng chết ở châu Phi, mà cô khẳng định là trải nghiệm của chính mình, là chuyện về ngôi làng Mursi ở phía Tây Nam Ethiopia. Đó là nơi ở của tộc người có tập tục kỳ dị: phụ nữ phải rạch môi để đeo đĩa môi, đường kính đến 20cm, khiến ai cũng có đôi môi khổng lồ sệ xuống tận cổ.

Nhưng câu chuyện này chẳng có gì độc đáo, mà đã được phổ biến khắp thế giới, có thể tìm thấy bằng từ khóa “Mursi” trên Google với hàng trăm hình ảnh.
Huyền Chip kể hành trình tới ngôi làng đầy khó khăn cách trở, có lẽ đúng, nhưng đây không phải một ngôi làng ít ai biết đến mà trái lại, cũng như những địa điểm du lịch nổi tiếng của Việt Nam, khách du lịch ở Mursi đông hơn người bản địa. Và người bản địa thì, già trẻ lớn bé đều biết đòi tiền du khách khi “làm mẫu” chụp ảnh. Tóm lại, đây là ngôi làng đã được du lịch hóa triệt để chứ cũng chẳng còn “hồng hoang” gì.

Ở đây tôi chỉ nói nội dung được kể trong sách. Ngoài đời Huyền Chip có nhiều trải nghiệm sâu lắng đến đâu thì không rõ, nhưng trong sách tác giả chỉ trình bày đến đó. Chẳng hiểu “cưỡi ngựa xem hoa” là gì mà người ta kiêng kị thế? Huyền Chip đi nhiều nước, gặp hầu hết đều là thành viên CouchSurfing, tình nguyện viên các tổ chức phi chính phủ, các lái xe đường dài…, chỉ thỉnh thoảng mới sống cùng nhà dân hoặc ở trọ – tóm lại đều được đối xử như một người khách, được thết đãi nếu gặp những người thân thiện hoặc bị đề phòng vì xa lạ.

Mi Ly

TT&VH