Hoa lau Tây Bắc

“Người đi Châu Mộc chiều sương ấy/ có thấy hồn lau nẻo bến bờ”

(Tây tiến – Quang Dũng)

Chỉ cần nghe hai tiếng Tây Bắc, ngay cả những ai chưa một lần lên đây cũng vẫn dễ dàng hình dung ra một vùng phong cảnh cẩm tú, núi non trùng điệp, sản vật dồi dào. Tuy nhiên, có một thứ mà thậm chí ngay người Tây Bắc không hẳn ai cũng để ý, đó là bông lau…

Trước Tết Âm lịch, lúc hoa lau vào mùa thu hoạch, từng đoàn các bà, các chị, các em người dân tộc ở Tây Bắc lại rủ nhau lên rừng hái bông lau. Suốt mấy tháng trời, tiếng cười, tiếng hát của họ làm núi rừng thêm sinh động. Lau được ngắt cả bông, bó từng gánh mang về. Sau mấy ngày “ủ”, chỉ cần vò vuốt nhẹ tay là phần “hoa” rời khỏi cậng. Phần hoa đó tiếp tục được phơi qua vài ba nắng, đợi đến khi khô kỹ là coi như đã hoàn thành công đoạn sơ chế nguyên liệu thô. Giai đoạn này, mùa màng đến kỳ bận rộn. Các gia đình tạm thời gác mọi việc phụ để dành thời gian cho nương đồng. Hoa lau được cho vào bao, vào sọt và với gia đình nào hái được nhiều thì quây hẳn một cái cót to để đựng bông lau.

Trong cộng đồng các dân tộc Tây Bắc, dân tộc Thái được xem là dân tộc có nhiều kinh nghiệm làm đệm lau nhất, đồng thời cũng là dân tộc sử dụng đệm lau nhiều hơn cả. Vào trong nhà người Thái, phía buồng ngủ của gia đình trên đầu giường ai cũng có hàng đống chăn đệm cao ngất. Với những gia đình khá giả, giường ngủ của khách thường có hai, ba cái đệm lau xếp chồng lên nhau. Tính từ lúc bông lau còn mọc hoang trên rừng cho đến khi trở thành tấm đệm, người con gái Thái đã bỏ vào đây rất nhiều công sức, cả sự khéo léo trong mỗi đường kim mũi chỉ, cả những ước nguyện sâu kín về một ngày mai trầu bén duyên cau.

Trước kia, đệm lau truyền thống vải bọc thường là thổ cẩm nhuộm đen hoặc xanh, nhưng nay để giản tiện, người ta có thể thay bằng vải dệt công nghiệp. Nhưng đệm vải công nghiệp không thể tốt và ấm bằng vải thổ cẩm. Ngay cả chỉ khâu đệm cũng bằng sợi thổ cẩm xe săn mới đúng kiểu của nó. Trong đoàn người đưa dâu đám cưới, có cả dãy các chàng trai khiêng giúp đệm lau cho nhà gái. Đó là những chiếc đệm do chính cô dâu tự tay chăn tằm, quay xa, dệt vải, hái lau, khâu chỉ và nhồi bông, giờ thành “của hồi môn” để biếu bố mẹ chồng cho tỏ tấm lòng nàng dâu hiếu thảo, đảm đang.

Đồng bào các dân tộc (nhất là dân tộc Thái) thường nằm đệm quanh năm, bất kể mùa đông buốt giá hay mùa hạ oi nồng. Nói cách khác, chiếc đệm lau dân dã đã gắn bó thủy chung suốt cuộc đời họ, từ lúc lọt lòng đến tận khi nhắm mắt xuôi tay, trong phần tài sản “chia” cho người chết cũng có cái đệm để ở nhà mồ. Không chỉ là vật gia dụng phổ thông, đệm bông lau còn là một mặt hàng truyền thống tạo công ăn việc làm cho các gia đình, góp phần thúc đẩy công cuộc xóa đói, giảm nghèo. Đặc biệt, với nguồn nguyên liệu dồi dào và dễ kiếm như bông lau, trên cơ sở nguồn vốn các chương trình phát triển kinh tế – xã hội dành cho khu vực khó khăn miền núi, thiết nghĩ việc thành lập các hợp tác xã chuyên sản xuất đệm lau là điều hoàn toàn trong tầm tay các nhà quản lý.

Thời mở cửa, trên thị trường đã xuất hiện nhiều loại đệm mút nhập ngoại, hoặc đệm bông gạo được sản xuất bởi các cơ sở tư nhân. Song, đệm bông lau với các ưu thế vượt trội về giá thành, độ bền và tính năng sử dụng, đó vẫn là thứ đồ dùng không thể thiếu trong từng căn buồng hạnh phúc, trong mỗi giấc ngủ êm đềm sau một ngày lao động mệt nhọc của người nông dân. Bông lau, một tặng phẩm hào phóng của núi rừng kỳ vĩ, trở thành nét văn hóa vật chất đặc trưng và hữu ích của hầu hết người dân vùng cao. Mùa xuân cũng là mùa hái lau – mùa mà các triền núi được điểm xuyết bởi những tà áo cóm duyên dáng. Chiều xuống, từng bó bông lau mềm như mái tóc sơn nữ vừa gội nước gạo chua như phong tục truyền thống, theo chân các cô gái về với bản làng. Một mùa sản xuất đệm lau bắt đầu…

Nguồn: Báo Nhân Dân

Lê Thị Hồng Nhung đăng bài