Trước bữa tiệc đón mừng năm mới ở Yalta, Arbuzov hào hứng thông báo với vợ: “Tanka, Tanka, mau ra đây, anh sẽ giới thiệu em với một con người phi thường và một nhà văn!”. Tatjana lúc đó tuy chưa làm quen với sáng tác của Paustovski, nhưng do yêu mến và kính nể chồng, đã hồi hộp chờ đợi sự xuất hiện của con người đặc biệt đó. Bỗng trước mắt nàng hiện ra một người đàn ông đứng tuổi, dáng người tầm thước, tác phong bệ vệ, quần áo chỉnh tề, Tatjana rất không ưa con người đó bởi vẻ kênh kiệu, xa cách của vị khách mời. Đối với những ai chưa biết Paustovski thì ông bao giờ cũng gây nên ấn tượng như vậy, nhưng thật ra, ông là một sự đối lập lại hoàn toàn với cái ấn tượng do ông tạo ra. Trước những người lạ, ông luôn luôn thận trọng và kiệm lời. Song Paustovski thật sự sửng sốt trước vẻ đẹp tự nhiên nhưng rất quí phái của Tatjana. Một người đẹp thực sự với mái tóc óng ả, với đôi mắt xanh lơ quyến rũ và những đường nét thanh tú trên khuôn mặt trái xoan. Nàng có một sức hút kì lạ: Ở bất kì nơi nào nàng có mặt, mọi người không thể không chú ý tới nàng.
Còn nhớ sau chiến tranh, khi gia đình Tatjana từ nơi sơ tán trở về, ngôi nhà bị bom tàn phá nặng nề đã được tu sửa lại nhưng đồ đạc chẳng còn gì. Lúc bấy giờ đang là mùa đông và Tatjana phải đi đôi ủng dạ vá chằng vá đụp trông dễ sợ. Có lần một người bạn cũ của Tatjana là Astangov, một nghệ sĩ nổi tiếng thời bấy giờ, rủ nàng đi ăn hiệu, Tatjana nói: “Em chả có áo xống gì cả, đến ngay đôi giày cho ra hồn cũng không có”. Astangov nói: “Riêng cô có thể đi ủng dạ cũng được”. Và nàng đã nghiễm nhiên đi ủng dạ khiêu vũ với Astangov ở Metropol, một khách sạn sang trọng bậc nhất của thủ đô Mátxcơva thời bấy giờ. Những người đàn ông khác cũng mời nàng nhảy trong trang phục xuềnh xoàng như vậy. Tuy không nói ra nhưng ai cũng hiểu rằng trong bất cứ bộ y phục nào, Tatjana vẫn đẹp mê hồn như một nữ hoàng.
Vào thời gian quen biết Paustovski, gia đình Tatjana sống trong con hẻm Kopevski, gần nhà hát Bolshoi, trong một căn nhà đông hộ. Ở thời điểm đó, hai vợ chồng Arbuzov bắt đầu có sự trục trặc dẫn tới việc chia tay nhau. Còn Paustovski thì lại không biết chuyện đó nên thường đem đến tặng Tatjana những bó hoa lớn bày khắp trong căn phòng nhỏ hẹp. Tuy hai vợ chồng Arbuzov đã ly thân, nhưng đám bạn bè trẻ của Arbuzov thường xuyên tụ tập ở nhà ông. Và những bó hoa này bao giờ cũng khiến họ cười vang như pháo. Có lẽ họ cảm thấy Paustovski quá già mặc dầu hồi đó ông mới 48 tuổi.
Tatjana không phải lòng Paustovski ngay lập tức, nhưng nàng hiểu được tầm lớn lao về nhân cách của ông. Nàng đã mấy lần cùng cô con gái rượu Galina đến thăm ông trong ngõ Lavrushinski, nhưng trái tim chưa thật sự rung động trước tình cảm mà Paustovski dành cho nàng. Nàng đã tái giá, lấy một nhà biên kịch nổi tiếng, Mikhail Shneider, người đứng đầu một trong hai trường phái văn học ở Mátxcơva những năm 30. Khi chiến tranh nổ ra, gia đình Tatjana tản cư đến thành phố Christopol, mà việc ra khỏi đó là vô cùng khó khăn, và chính Paustovski đã đưa gia đình nàng theo mình đến Alma-Ata để lánh nạn. Chính tại đây, năm 1943, Paustovski đã tỏ tình với Tatjana. Hai mẹ con Tatjana thường xuyên tiếp xúc với Paustovski và hay kéo cả nhà đến thăm ông. Song tình cảm giữa hai người không bộc lộ một cách cuồng nhiệt mà phát triển tiệm tiến theo kiểu mưa dầm thấm lâu. Paustovski cùng với gia đình từ nơi tản cư trở về Mátxcơva, còn gia đình Tatjana vẫn ở lại Alma-Ata bởi lẽ muốn đến Mátxcơva thì phải có giấy phép. Paustovski bèn nói với Arbuzov để ông ta làm đơn xin cho con gái và cả vợ cũ trở về thủ đô. Và việc đó đã thành công.
Cuộc sống có những diễn biến kì lạ khiến cho Paustovski cũng tham gia vào số phận người chồng cũ của Tatjana. Số là vào thời kì cuối chiến tranh, Arbuzov bị thủng loét dạ dày, có nguy cơ dẫn đến tử vong. Vợ mới của ông báo cho Tatjana biết tin. Nhưng Tatjana không có người quen nào thuộc diện cán bộ cao cấp ngoại trừ Paustovski. Và ban đêm, nàng đánh liều gọi điện thoại cho ông. Ngay đêm đó, ông đã tìm được một bác sĩ giải phẫu cực giỏi. Arbuzov được mổ kịp thời và đã thoát chết.
Tatjana là một phụ nữ kín đáo và không hề thổ lộ tình cảm của mình đối với Paustovski cho con gái biết. Nhưng qua những bức thư và nhật kí của Paustovski, cô bé thấy rõ mối tình giữa hai người đã nhen nhóm ở đây, ở Mátxcơva, sau khi gia đình của Tatjana từ nơi sơ tán trở về thủ đô. Đêm ăn mừng chiến thắng là một thời điểm rất quan trọng đối với hai người cũng như đối với cả nước. Paustovski và Tatjana đã cùng nhau thức trắng đêm đó tại Hồng trường. Song bước ngoặt trong quan hệ tình cảm giữa họ vẫn chưa diễn ra, mặc dầu người chồng sau của Tatjana đã chết vì bệnh lao.
Hai mẹ con Tatjana sống trong một căn phòng ba mươi mét vuông trên đường phố Gorki, còn Arbuzov trong thời gian đó thì không có chỗ ở, và hai mẹ con đã ngăn đôi căn phòng của họ bằng hai chiếc tủ đứng để nhường một nửa phòng cho Arbuzov và gia đình mới của ông.
Galina còn nhớ rõ những bức thư của Paustovski gửi cho mẹ mình. Đó là những bức tình thư đầy sự đam mê say đắm nhưng đồng thời cũng toát lên cả sự rụt rè và sự do dự. Âm hưởng dè dặt ngập ngừng này không chỉ thể hiện trong quan hệ tình cảm đối với Tatjana mà còn xuất phát từ hoàn cảnh riêng của Paustovski là ông phải đoạn tuyệt với một phụ nữ khác mà điều này đối với ông không phải là dễ. Paustovski không phải là một người quyết đoán đến mức trong khoảnh khắc có thể cắt đứt mọi mối liên hệ. Tất nhiên là ông yêu Valeria Vlađimirovna Navashima khi ông cưới nàng và đó là một thời kỳ lâu dài trong cuộc đời ông, một sự gắn bó sâu xa.
Tác phẩm mang tính chất tự thuật “Câu chuyện về một cuộc đời” của Paustovski đã kết thúc bằng một mối tình của ông đối với Valeria, mà trong thiên truyện được đổi tên thành Maria. Rời bỏ gia đình đối với Paustovski là một quyết định rất khó khăn và điều đó đã làm cho quan hệ giữa Paustovski và Tatjana ngay từ đầu mang đầy kịch tính.
Paustovski không thể quyết định vấn đề này về mặt tình cảm cũng như về mặt thể xác – ông không thể nói một điều gì đó gay gắt và bỏ đi. Còn Tatjana vốn dễ bị kích động, đã cho rằng cần phải rời khỏi Mátxcơva – thoạt tiên đến Kizljar rồi sau đó đến Grozno. Điều đó đã được phản ánh trong những bức thư đầy vẻ oán trách của Paustovski gửi Tatjana. Tatjana thực lòng rất yêu Paustovski, song nàng là người không chấp nhận và không thể chịu được sự nửa vời. Nàng đã hiến dâng trọn đời mình cho tình yêu và cho rằng phía bên kia cũng phải hành động như vậy. Rất có thể nàng không muốn ngăn cản quyết định của Paustovski hoặc muốn rằng câu chuyện sẽ kết thúc bằng cách này hay cách khác. Có lẽ nàng muốn được giải phóng về mặt nội tâm, muốn thoát ra khỏi tình cảm đó mặc dầu trong những bức thư gửi Tatjana, Paustovski khẳng định rằng tất cả những gì ông viết ra là dành cho nàng và vì nàng. Tất cả những điều ấy sau này đã được thực tiễn xác nhận. Trong phần thứ hai của“Câu chuyện về một cuộc đời” mang tên “Tuổi trẻ sôi nổi” có những dòng kể lại rằng, vào một buổi rạng sáng mưa dầm dề, ông đã chia tay với một người thân yêu. Đó chính là Tatjana.
Việc Tatjana rời khỏi Mátxcơva vẫn không thúc đẩy Paustovski phải hành động dứt khoát. Điều này diễn ra khá lâu. Hai mẹ con Tatjana sống ở Minsk, nơi có một nhà hát tuyệt vời, sau đó chuyển đến Talin, nơi vừa khai trương một nhà hát mới. Cho đến mùa hè năm 1949 chưa có chuyện gì thay đổi cả. Có thể nói rằng mối quan hệ yêu đương giữa hai người đã kéo dài gần 10 năm, từ năm 1939 đến năm 1949. Nhưng tất nhiên đó không phải là một mối tình sôi nổi của cặp uyên ương thường xuyên sống bên nhau. Đó là sức hút hai người đến với nhau nhưng cũng vừa là lực đẩy, bởi lẽ cả hai đã làm rất nhiều để không đoàn tụ. Tatjana đã tiến hành những bước quyết định để chấm dứt mọi chuyện, để quên đi tất cả. Còn Paustovski thì cũng làm như vậy để ở lại nhà, nơi ông đã quen sống và có đủ tiện nghi để làm việc – điều này đối với ông là quan trọng nhất trong đời.
Đó là một mối tình trái ngược. Đến khi Paustovski cảm thấy rõ rằng ông không thể sống thiếu Tatjana thêm một giây phút nào nữa, ông bèn đem theo một chiếc va ly nhỏ xuống Yalta, nơi ông sống hai năm ở nhà người bạn gái của Tatjana và Tatjana cũng đến địa chỉ ấy.
San đó Paustovski dọn đến căn phòng mười lăm mét vuông của hai mẹ con Tatjana ở Mátxcơva. Căn phòng bây giờ được ngăn đôi thực sự, phía bên kia tường là gia đình của Arbuzov. Điều thú vị nhất là cả Arbuzov (với vợ mới) lẫn Tatjana (với Paustovski) đều sinh hai con trai trong cùng một năm. Hai chú bé lúc đầu tưởng chúng là hai anh em nên rất thân nhau và sau đó bị thất vọng ghê gớm khi biết rằng chúng hầu như không phải là những người ruột thịt. Song mối quan hệ gắn bó giữa chúng không thay đổi.
Hoàn cảnh sinh hoạt lúc bấy giờ rất khó khăn. Khi Paustovski dọn đến căn buồng của Tatjana thì ở đó còn có bà mẹ của nàng. Và khi bé Aliôsha ra đời, muốn ra ngoài hành lang thì trước hết phải đẩy chiếc xe nôi ra trước, sau đó lại đẩy vào. Cô con gái Galina ngủ dưới gầm bàn kê giữa nhà nên chỉ có thể nằm cuộn tròn trông rất tội nghiệp. Paustovski dùng bậu cửa sổ làm nơi làm việc vì không có bàn viết riêng. Ông không bao giờ phàn nàn về sự chật chội, mặc dầu ở đây ông không thích, sau khi chuyển từ căn hộ rộng rãi, tiện nghi trong ngõ Lavrushinski. Trên thực tế, vào những năm cuối đời, ông không thể làm việc ở nhà, kể cả khi gia đình nhận được một căn hộ lớn hơn nhưng chỉ có hai phòng ở phố Kotenicheskaja trên bờ sông Mátxcơva.
Paustovski thường thức giấc lúc 4 giờ sáng do một cơn hen kéo đến. Ông nhẹ nhàng dậy để không làm phiền ai – vì ông vốn là người rất tế nhị – và ngồi uống trà. 6 giờ sáng, cơn hen đã qua, ông ra chòi hóng mát để làm việc. Đối với người có tuổi như ông, đó là những điều kiện khủng khiếp: Buổi sáng sớm ở chòi hóng mát rất lạnh, ẩm ướt và chả lãng mạn chút nào. Những tác phẩm lớn của mình ông viết tại các nhà sáng tác ở Dobulty, Koktebel và Yalta là nơi ông cảm thấy thanh thản và có điều kiện tập trung cho sự sáng tạo.
Tatjana từ một nàng thơ đã nhanh chóng biến thành người quản lý ngôi nhà và tạo điều kiện cho ông làm việc. Khi ông đau ốm, đó là những điều kiện tốt nhất có thể có được lúc bấy giờ – có bác sĩ đến tận nhà phục vụ, chăm sóc bệnh nhân. Paustovski rất ghét bệnh viện và ông chỉ điều trị ở đó trong những trường hợp vạn bất đắc dĩ. Mọi công việc trong nhà được sắp xếp khiến cho tất cả các cuộc nói chuyện qua điện thoại đều do Tatjana đảm nhận. Nàng phải khước từ rất nhiều người muốn gặp Paustovski. Khước từ không phải bởi ông không muốn, mà bởi vì về mặt thể lực ông không thể làm được điều đó. Cái công việc tế nhị và nan giải ấy đã được đặt lên vai Tatjana.
Nhưng tình yêu sâu sắc và thậm chí niềm đam mê đã được duy trì cho đến những ngày cuối cùng của Paustovski. Những bức thư của ông gửi cho Tatjana được viết ở bệnh viện bằng bàn tay run rẩy và nét chữ nguệch ngoạc đã chứa đầy cảm xúc mãnh liệt của một tình yêu trẻ trung và say đắm. Và tình yêu đó ở cuối đời không những không suy giảm mà còn bùng cháy một cách mãnh liệt.
Và chúng ta hãy làm quen với trích đoạn một số bức thư của Paustovski gửi Tatjana vào hai năm cuối đời của nhà văn.
Tháng 5 năm 1966. Bệnh viện.
Tanjushka, thật hay biết chừng nào có em ở đây. Anh nằm im lặng như một con chuột để không đánh lừa các bác sĩ. Ở anh mọi sự đều tốt đẹp. Tình yêu của chúng ta tuyệt vời đến nỗi không gì có thể xảy ra với nó.
Anh sẽ sống vì em, còn em thì hãy sống cho anh. Hôn em.
*
Tháng 5 năm 1966
Anh không thể viết cho em được. Anh sợ anh nói gở sẽ làm hỏng hạnh phúc của chúng ta. Em là người duy nhất của anh trong khắp vũ trụ này. Anh luôn luôn nghĩ về em…
Tình yêu của anh là bất tử, em hãy nhớ lấy điều đó.
*
Tanjushka, em yêu dấu của anh, chúng ta sẽ còn sống, bởi lẽ thứ tình yêu như tình yêu của chúng ta sẽ không kết thúc. Cả cuộc đời anh cho đến giọt cuối cùng là chỉ ở trong em, ở một mình em. Anh hôn em và chờ đợi, anh tin ở ân huệ cuối cùng nếu không phải của con người thì là của cuộc sống. Anh không có những từ ngữ mà trước đây từng có rất nhiều, để diễn tả sức mạnh tình yêu của anh. Anh viết lung tung, mong em hãy bỏ quá cho anh. Nhưng anh sẽ dũng cảm chờ đợi em mọi lúc, suốt đời và ở đây, trên trái đất này, cũng như cả ở nơi mà hiện nay chưa có chúng ta…
*
15 tháng 5 năm 1968
Xin chúc mừng một ngày kỳ diệu của cuộc sống chúng ta – ngày sinh nhật của Tanja.
Đối với Tanja của chúng ta
Mọi số phận đều bình đẳng
Tanjushka! Niềm vui của anh, mong em hãy nhận bức thông điệp vụng về này, nó được tạo ra bởi những từ ngữ kim cương và xuất phát từ trái tim tinh khiết, nhưng được viết trong lúc vội vã và chưa được gọt rũa.
*
(Bức thư này của Paustovski được ông đọc cho người khác viết trước khi ông mất hai tháng).
Khi nào toàn tập tác phẩm của tôi được xuất bản, xin hãy mua cho Tanja một ngôi nhà nhỏ ở cạnh vùng biển thân yêu của nàng – trong thành phố thân yêu của nàng, và một người nào đó trong số bạn bè chân chính hãy sống với nàng ở đó… Xin hãy đừng làm cho nàng tuyệt vọng…
Cuộc đời anh đã kết thúc sớm hơn một chút, nhưng đó không nghĩa lý gì so với tình yêu lớn lao không thể diễn tả được, nó đã và mãi mãi sẽ còn lại giữa hai ta và sẽ không bao giờ chết.
Trái tim vàng của anh, trang tuyệt sắc của anh, anh không thể cho em một cuộc sống hạnh phúc mà em, một trong số hàng nghìn người, xứng đáng được hưởng. Nhưng thượng đế đã ban cho anh niềm hạnh phúc được gặp em, và cuộc đời anh, công việc của anh đã được đền bù lại bằng điều đó. Nhờ có em mà anh được hạnh phúc trong cuộc sống trần thế này. Và anh đã tin vào sự thần kỳ. Cầu mong tên em sẽ lưu danh mãi mãi, Tanjushka!.
Lê Sơn – Nguồn Văn nghệ
Trước bữa tiệc đón mừng năm mới ở Yalta, Arbuzov hào hứng thông báo với vợ: “Tanka, Tanka, mau ra đây, anh sẽ giới thiệu em với một con người phi thường và một nhà văn!”. Tatjana lúc đó tuy chưa làm quen với sáng tác của Paustovski, nhưng do yêu mến và kính nể chồng, đã hồi hộp chờ đợi sự xuất hiện của con người đặc biệt đó. Bỗng trước mắt nàng hiện ra một người đàn ông đứng tuổi, dáng người tầm thước, tác phong bệ vệ, quần áo chỉnh tề, Tatjana rất không ưa con người đó bởi vẻ kênh kiệu, xa cách của vị khách mời. Đối với những ai chưa biết Paustovski thì ông bao giờ cũng gây nên ấn tượng như vậy, nhưng thật ra, ông là một sự đối lập lại hoàn toàn với cái ấn tượng do ông tạo ra. Trước những người lạ, ông luôn luôn thận trọng và kiệm lời. Song Paustovski thật sự sửng sốt trước vẻ đẹp tự nhiên nhưng rất quí phái của Tatjana. Một người đẹp thực sự với mái tóc óng ả, với đôi mắt xanh lơ quyến rũ và những đường nét thanh tú trên khuôn mặt trái xoan. Nàng có một sức hút kì lạ: Ở bất kì nơi nào nàng có mặt, mọi người không thể không chú ý tới nàng.
Còn nhớ sau chiến tranh, khi gia đình Tatjana từ nơi sơ tán trở về, ngôi nhà bị bom tàn phá nặng nề đã được tu sửa lại nhưng đồ đạc chẳng còn gì. Lúc bấy giờ đang là mùa đông và Tatjana phải đi đôi ủng dạ vá chằng vá đụp trông dễ sợ. Có lần một người bạn cũ của Tatjana là Astangov, một nghệ sĩ nổi tiếng thời bấy giờ, rủ nàng đi ăn hiệu, Tatjana nói: “Em chả có áo xống gì cả, đến ngay đôi giày cho ra hồn cũng không có”. Astangov nói: “Riêng cô có thể đi ủng dạ cũng được”. Và nàng đã nghiễm nhiên đi ủng dạ khiêu vũ với Astangov ở Metropol, một khách sạn sang trọng bậc nhất của thủ đô Mátxcơva thời bấy giờ. Những người đàn ông khác cũng mời nàng nhảy trong trang phục xuềnh xoàng như vậy. Tuy không nói ra nhưng ai cũng hiểu rằng trong bất cứ bộ y phục nào, Tatjana vẫn đẹp mê hồn như một nữ hoàng.
Vào thời gian quen biết Paustovski, gia đình Tatjana sống trong con hẻm Kopevski, gần nhà hát Bolshoi, trong một căn nhà đông hộ. Ở thời điểm đó, hai vợ chồng Arbuzov bắt đầu có sự trục trặc dẫn tới việc chia tay nhau. Còn Paustovski thì lại không biết chuyện đó nên thường đem đến tặng Tatjana những bó hoa lớn bày khắp trong căn phòng nhỏ hẹp. Tuy hai vợ chồng Arbuzov đã ly thân, nhưng đám bạn bè trẻ của Arbuzov thường xuyên tụ tập ở nhà ông. Và những bó hoa này bao giờ cũng khiến họ cười vang như pháo. Có lẽ họ cảm thấy Paustovski quá già mặc dầu hồi đó ông mới 48 tuổi.
Tatjana không phải lòng Paustovski ngay lập tức, nhưng nàng hiểu được tầm lớn lao về nhân cách của ông. Nàng đã mấy lần cùng cô con gái rượu Galina đến thăm ông trong ngõ Lavrushinski, nhưng trái tim chưa thật sự rung động trước tình cảm mà Paustovski dành cho nàng. Nàng đã tái giá, lấy một nhà biên kịch nổi tiếng, Mikhail Shneider, người đứng đầu một trong hai trường phái văn học ở Mátxcơva những năm 30. Khi chiến tranh nổ ra, gia đình Tatjana tản cư đến thành phố Christopol, mà việc ra khỏi đó là vô cùng khó khăn, và chính Paustovski đã đưa gia đình nàng theo mình đến Alma-Ata để lánh nạn. Chính tại đây, năm 1943, Paustovski đã tỏ tình với Tatjana. Hai mẹ con Tatjana thường xuyên tiếp xúc với Paustovski và hay kéo cả nhà đến thăm ông. Song tình cảm giữa hai người không bộc lộ một cách cuồng nhiệt mà phát triển tiệm tiến theo kiểu mưa dầm thấm lâu. Paustovski cùng với gia đình từ nơi tản cư trở về Mátxcơva, còn gia đình Tatjana vẫn ở lại Alma-Ata bởi lẽ muốn đến Mátxcơva thì phải có giấy phép. Paustovski bèn nói với Arbuzov để ông ta làm đơn xin cho con gái và cả vợ cũ trở về thủ đô. Và việc đó đã thành công.
Cuộc sống có những diễn biến kì lạ khiến cho Paustovski cũng tham gia vào số phận người chồng cũ của Tatjana. Số là vào thời kì cuối chiến tranh, Arbuzov bị thủng loét dạ dày, có nguy cơ dẫn đến tử vong. Vợ mới của ông báo cho Tatjana biết tin. Nhưng Tatjana không có người quen nào thuộc diện cán bộ cao cấp ngoại trừ Paustovski. Và ban đêm, nàng đánh liều gọi điện thoại cho ông. Ngay đêm đó, ông đã tìm được một bác sĩ giải phẫu cực giỏi. Arbuzov được mổ kịp thời và đã thoát chết.
Tatjana là một phụ nữ kín đáo và không hề thổ lộ tình cảm của mình đối với Paustovski cho con gái biết. Nhưng qua những bức thư và nhật kí của Paustovski, cô bé thấy rõ mối tình giữa hai người đã nhen nhóm ở đây, ở Mátxcơva, sau khi gia đình của Tatjana từ nơi sơ tán trở về thủ đô. Đêm ăn mừng chiến thắng là một thời điểm rất quan trọng đối với hai người cũng như đối với cả nước. Paustovski và Tatjana đã cùng nhau thức trắng đêm đó tại Hồng trường. Song bước ngoặt trong quan hệ tình cảm giữa họ vẫn chưa diễn ra, mặc dầu người chồng sau của Tatjana đã chết vì bệnh lao.
Hai mẹ con Tatjana sống trong một căn phòng ba mươi mét vuông trên đường phố Gorki, còn Arbuzov trong thời gian đó thì không có chỗ ở, và hai mẹ con đã ngăn đôi căn phòng của họ bằng hai chiếc tủ đứng để nhường một nửa phòng cho Arbuzov và gia đình mới của ông.
Galina còn nhớ rõ những bức thư của Paustovski gửi cho mẹ mình. Đó là những bức tình thư đầy sự đam mê say đắm nhưng đồng thời cũng toát lên cả sự rụt rè và sự do dự. Âm hưởng dè dặt ngập ngừng này không chỉ thể hiện trong quan hệ tình cảm đối với Tatjana mà còn xuất phát từ hoàn cảnh riêng của Paustovski là ông phải đoạn tuyệt với một phụ nữ khác mà điều này đối với ông không phải là dễ. Paustovski không phải là một người quyết đoán đến mức trong khoảnh khắc có thể cắt đứt mọi mối liên hệ. Tất nhiên là ông yêu Valeria Vlađimirovna Navashima khi ông cưới nàng và đó là một thời kỳ lâu dài trong cuộc đời ông, một sự gắn bó sâu xa.
Tác phẩm mang tính chất tự thuật “Câu chuyện về một cuộc đời” của Paustovski đã kết thúc bằng một mối tình của ông đối với Valeria, mà trong thiên truyện được đổi tên thành Maria. Rời bỏ gia đình đối với Paustovski là một quyết định rất khó khăn và điều đó đã làm cho quan hệ giữa Paustovski và Tatjana ngay từ đầu mang đầy kịch tính.
Paustovski không thể quyết định vấn đề này về mặt tình cảm cũng như về mặt thể xác – ông không thể nói một điều gì đó gay gắt và bỏ đi. Còn Tatjana vốn dễ bị kích động, đã cho rằng cần phải rời khỏi Mátxcơva – thoạt tiên đến Kizljar rồi sau đó đến Grozno. Điều đó đã được phản ánh trong những bức thư đầy vẻ oán trách của Paustovski gửi Tatjana. Tatjana thực lòng rất yêu Paustovski, song nàng là người không chấp nhận và không thể chịu được sự nửa vời. Nàng đã hiến dâng trọn đời mình cho tình yêu và cho rằng phía bên kia cũng phải hành động như vậy. Rất có thể nàng không muốn ngăn cản quyết định của Paustovski hoặc muốn rằng câu chuyện sẽ kết thúc bằng cách này hay cách khác. Có lẽ nàng muốn được giải phóng về mặt nội tâm, muốn thoát ra khỏi tình cảm đó mặc dầu trong những bức thư gửi Tatjana, Paustovski khẳng định rằng tất cả những gì ông viết ra là dành cho nàng và vì nàng. Tất cả những điều ấy sau này đã được thực tiễn xác nhận. Trong phần thứ hai của“Câu chuyện về một cuộc đời” mang tên “Tuổi trẻ sôi nổi” có những dòng kể lại rằng, vào một buổi rạng sáng mưa dầm dề, ông đã chia tay với một người thân yêu. Đó chính là Tatjana.
Việc Tatjana rời khỏi Mátxcơva vẫn không thúc đẩy Paustovski phải hành động dứt khoát. Điều này diễn ra khá lâu. Hai mẹ con Tatjana sống ở Minsk, nơi có một nhà hát tuyệt vời, sau đó chuyển đến Talin, nơi vừa khai trương một nhà hát mới. Cho đến mùa hè năm 1949 chưa có chuyện gì thay đổi cả. Có thể nói rằng mối quan hệ yêu đương giữa hai người đã kéo dài gần 10 năm, từ năm 1939 đến năm 1949. Nhưng tất nhiên đó không phải là một mối tình sôi nổi của cặp uyên ương thường xuyên sống bên nhau. Đó là sức hút hai người đến với nhau nhưng cũng vừa là lực đẩy, bởi lẽ cả hai đã làm rất nhiều để không đoàn tụ. Tatjana đã tiến hành những bước quyết định để chấm dứt mọi chuyện, để quên đi tất cả. Còn Paustovski thì cũng làm như vậy để ở lại nhà, nơi ông đã quen sống và có đủ tiện nghi để làm việc – điều này đối với ông là quan trọng nhất trong đời.
Đó là một mối tình trái ngược. Đến khi Paustovski cảm thấy rõ rằng ông không thể sống thiếu Tatjana thêm một giây phút nào nữa, ông bèn đem theo một chiếc va ly nhỏ xuống Yalta, nơi ông sống hai năm ở nhà người bạn gái của Tatjana và Tatjana cũng đến địa chỉ ấy.
San đó Paustovski dọn đến căn phòng mười lăm mét vuông của hai mẹ con Tatjana ở Mátxcơva. Căn phòng bây giờ được ngăn đôi thực sự, phía bên kia tường là gia đình của Arbuzov. Điều thú vị nhất là cả Arbuzov (với vợ mới) lẫn Tatjana (với Paustovski) đều sinh hai con trai trong cùng một năm. Hai chú bé lúc đầu tưởng chúng là hai anh em nên rất thân nhau và sau đó bị thất vọng ghê gớm khi biết rằng chúng hầu như không phải là những người ruột thịt. Song mối quan hệ gắn bó giữa chúng không thay đổi.
Hoàn cảnh sinh hoạt lúc bấy giờ rất khó khăn. Khi Paustovski dọn đến căn buồng của Tatjana thì ở đó còn có bà mẹ của nàng. Và khi bé Aliôsha ra đời, muốn ra ngoài hành lang thì trước hết phải đẩy chiếc xe nôi ra trước, sau đó lại đẩy vào. Cô con gái Galina ngủ dưới gầm bàn kê giữa nhà nên chỉ có thể nằm cuộn tròn trông rất tội nghiệp. Paustovski dùng bậu cửa sổ làm nơi làm việc vì không có bàn viết riêng. Ông không bao giờ phàn nàn về sự chật chội, mặc dầu ở đây ông không thích, sau khi chuyển từ căn hộ rộng rãi, tiện nghi trong ngõ Lavrushinski. Trên thực tế, vào những năm cuối đời, ông không thể làm việc ở nhà, kể cả khi gia đình nhận được một căn hộ lớn hơn nhưng chỉ có hai phòng ở phố Kotenicheskaja trên bờ sông Mátxcơva.
Paustovski thường thức giấc lúc 4 giờ sáng do một cơn hen kéo đến. Ông nhẹ nhàng dậy để không làm phiền ai – vì ông vốn là người rất tế nhị – và ngồi uống trà. 6 giờ sáng, cơn hen đã qua, ông ra chòi hóng mát để làm việc. Đối với người có tuổi như ông, đó là những điều kiện khủng khiếp: Buổi sáng sớm ở chòi hóng mát rất lạnh, ẩm ướt và chả lãng mạn chút nào. Những tác phẩm lớn của mình ông viết tại các nhà sáng tác ở Dobulty, Koktebel và Yalta là nơi ông cảm thấy thanh thản và có điều kiện tập trung cho sự sáng tạo.
Tatjana từ một nàng thơ đã nhanh chóng biến thành người quản lý ngôi nhà và tạo điều kiện cho ông làm việc. Khi ông đau ốm, đó là những điều kiện tốt nhất có thể có được lúc bấy giờ – có bác sĩ đến tận nhà phục vụ, chăm sóc bệnh nhân. Paustovski rất ghét bệnh viện và ông chỉ điều trị ở đó trong những trường hợp vạn bất đắc dĩ. Mọi công việc trong nhà được sắp xếp khiến cho tất cả các cuộc nói chuyện qua điện thoại đều do Tatjana đảm nhận. Nàng phải khước từ rất nhiều người muốn gặp Paustovski. Khước từ không phải bởi ông không muốn, mà bởi vì về mặt thể lực ông không thể làm được điều đó. Cái công việc tế nhị và nan giải ấy đã được đặt lên vai Tatjana.
Nhưng tình yêu sâu sắc và thậm chí niềm đam mê đã được duy trì cho đến những ngày cuối cùng của Paustovski. Những bức thư của ông gửi cho Tatjana được viết ở bệnh viện bằng bàn tay run rẩy và nét chữ nguệch ngoạc đã chứa đầy cảm xúc mãnh liệt của một tình yêu trẻ trung và say đắm. Và tình yêu đó ở cuối đời không những không suy giảm mà còn bùng cháy một cách mãnh liệt.
Và chúng ta hãy làm quen với trích đoạn một số bức thư của Paustovski gửi Tatjana vào hai năm cuối đời của nhà văn.
Tháng 5 năm 1966. Bệnh viện.
Tanjushka, thật hay biết chừng nào có em ở đây. Anh nằm im lặng như một con chuột để không đánh lừa các bác sĩ. Ở anh mọi sự đều tốt đẹp. Tình yêu của chúng ta tuyệt vời đến nỗi không gì có thể xảy ra với nó.
Anh sẽ sống vì em, còn em thì hãy sống cho anh. Hôn em.
*
Tháng 5 năm 1966
Anh không thể viết cho em được. Anh sợ anh nói gở sẽ làm hỏng hạnh phúc của chúng ta. Em là người duy nhất của anh trong khắp vũ trụ này. Anh luôn luôn nghĩ về em…
Tình yêu của anh là bất tử, em hãy nhớ lấy điều đó.
*
Tanjushka, em yêu dấu của anh, chúng ta sẽ còn sống, bởi lẽ thứ tình yêu như tình yêu của chúng ta sẽ không kết thúc. Cả cuộc đời anh cho đến giọt cuối cùng là chỉ ở trong em, ở một mình em. Anh hôn em và chờ đợi, anh tin ở ân huệ cuối cùng nếu không phải của con người thì là của cuộc sống. Anh không có những từ ngữ mà trước đây từng có rất nhiều, để diễn tả sức mạnh tình yêu của anh. Anh viết lung tung, mong em hãy bỏ quá cho anh. Nhưng anh sẽ dũng cảm chờ đợi em mọi lúc, suốt đời và ở đây, trên trái đất này, cũng như cả ở nơi mà hiện nay chưa có chúng ta…
*
15 tháng 5 năm 1968
Xin chúc mừng một ngày kỳ diệu của cuộc sống chúng ta – ngày sinh nhật của Tanja.
Đối với Tanja của chúng ta
Mọi số phận đều bình đẳng
Tanjushka! Niềm vui của anh, mong em hãy nhận bức thông điệp vụng về này, nó được tạo ra bởi những từ ngữ kim cương và xuất phát từ trái tim tinh khiết, nhưng được viết trong lúc vội vã và chưa được gọt rũa.
*
(Bức thư này của Paustovski được ông đọc cho người khác viết trước khi ông mất hai tháng).
Khi nào toàn tập tác phẩm của tôi được xuất bản, xin hãy mua cho Tanja một ngôi nhà nhỏ ở cạnh vùng biển thân yêu của nàng – trong thành phố thân yêu của nàng, và một người nào đó trong số bạn bè chân chính hãy sống với nàng ở đó… Xin hãy đừng làm cho nàng tuyệt vọng…
Cuộc đời anh đã kết thúc sớm hơn một chút, nhưng đó không nghĩa lý gì so với tình yêu lớn lao không thể diễn tả được, nó đã và mãi mãi sẽ còn lại giữa hai ta và sẽ không bao giờ chết.
Trái tim vàng của anh, trang tuyệt sắc của anh, anh không thể cho em một cuộc sống hạnh phúc mà em, một trong số hàng nghìn người, xứng đáng được hưởng. Nhưng thượng đế đã ban cho anh niềm hạnh phúc được gặp em, và cuộc đời anh, công việc của anh đã được đền bù lại bằng điều đó. Nhờ có em mà anh được hạnh phúc trong cuộc sống trần thế này. Và anh đã tin vào sự thần kỳ. Cầu mong tên em sẽ lưu danh mãi mãi, Tanjushka!.
Nguồn Văn nghệ