Bác Tôn và Mỹ Hòa Hưng qua những trang thơ

Điểm qua một số trang thơ viết về cố Chủ tịch Tôn Đức Thắng và miền quê Mỹ Hoà Hưng để thêm tự hào về con người và mảnh đất quê hương.

An Giang, vùng đất địa linh nhân kiệt đã sinh ra nhiều anh hùng, nhân tài lỗi lạc, trong đó có cố Chủ tịch Tôn Đức Thắng. Cuộc đời, tấm gương yêu nước, tinh thần đấu tranh cách mạng bất khuất, kiên trung của Bác Tôn cùng miền quê Mỹ Hoà Hưng xanh tươi, hiền hòa và xứ sở đất đai An Giang với nhiều huyền thoại, di tích, thắng cảnh đã tạo nguồn cảm hứng thơ dạt dào, được nhiều tác giả trong và ngoài tỉnh xây dựng nên hình tượng thơ đa dạng, sâu sắc, từ nhiều góc nhìn khác nhau. Ngoài các tác phẩm thơ nổi tiếng, như trường ca Bài ca Hắc Hải của Nguyễn Đình Thi, Ngôi sao Hắc Hải của Viễn Phương, Nghiêng mình sông núi chịu tang của Trần Mạnh Hảo… còn có hàng trăm bài thơ hay khác viết về Bác Tôn, của nhiều tác giả chuyên và không chuyên, đặc biệt là các cây bút thơ An Giang. Nhìn chung các sáng tác đều tập trung vào hai mảng cảm hứng chính sau.

Cảm hứng thơ từ lần Bác Tôn về thăm An Giang và hình ảnh miền quê Bác

Cùng theo Võ Thanh An về thăm Mỹ Hoà Hưng, nghe câu vọng cổ chợt trào dâng niềm yêu kính Bác Tôn, để được cùng hoà vào niềm tự hào với nhân dân trên mảnh đất cù lao. Miền quê Mỹ Hòa Hưng trong thơ Võ Thành An thật gần gũi thân thương như chính quê hương của mỗi người.

Tôi về Mỹ Hoà Hưng như thăm nơi cắt rún

Đêm mơ màng sông nước ánh trăng soi

Chợt nghe ai gởi tình vào bài vọng cổ

Câu ca tan vào da thịt bãi cồn

Câu ca nhớ người cố xứ, Bác Tôn…

…Hạnh phúc con người trên đất Bác sinh

Bài vọng cổ làm tôi bâng khuâng

Trải lòng trên cù lao Ông Hổ !

(Đêm cù lao Ông Hổ nghe ca vọng cổ)

Tác giả Khưu Ngọc Bảy có bài thơ ngắn, câu thơ 5 chữ gieo vần xinh xắn, ý tứ cô đọng thể hiện cảm xúc yêu mến mảnh đất đã sinh ra Bác Tôn. Hình ảnh quê hương Mỹ Hoà Hưng hiện ra trong thơ Ngọc Bảy vừa hiền hoà, vừa rực rỡ, mỹ lệ chói chang sông nắng qua cách gieo hai vần “anh” và “ắng”:

Cù lao Ông Hổ xanh,

Giữa dòng sông đầy nắng

Quê Bác Tôn Đức Thắng

Như hạt ngọc long lanh

(Cù lao Ông Hổ)

Đi trên quê Bác, Khưu Ngọc Bảy cảm nhận sâu sắc hương tình đất, tình đời, thấy được mối dây ràng buộc, sự tiếp nối giữa cha ông xưa và thế hệ cháu con hôm nay:

Cù lao xanh mùa xuân

Đến rồi đi để nhớ

Tâm hồn ta bé nhỏ

Giữa đời Bác mênh mông.

Thuở trước không biết ngoài Tôn Đức Thắng còn có bao trai làng đã li hương từ bến đò Ô Môi. Ngày ấy, hẳn là bao chàng trai, cô gái nhìn hoa ô môi nở hồng trong gió chướng, tan tác rụng đầy bến sông mà nghe lòng não nề, thổn thức li biệt… Để đến một ngày… nhà thơ Hồ Thanh Điền sáng tác bài Ngày Bác về với nhịp thơ rộn ràng, ghi lại cảm xúc của người An Giang trong ngày Bác Tôn về thăm quê. Hình ảnh thiên nhiên, vườn Mỹ Hoà Hưng, bến đò Ô Môi giờ thật tươi mới, xen chút e ấp đón chào người con sau bao năm xa xứ:

Bác về Mỹ Hoà Hưng

Phất phơ bông sậy trắng

Vương trên mái tóc mừng

Ô môi mùa xanh lá

Lẩn khuất bên hàng tre

Năm ba chùm trái nhỏ

Lấp loá nắng bên hè

Cảnh vật luôn đơn sơ bình dị như chính phong cách sống của Bác Tôn, còn tình người nơi đây lại quá sâu nặng, nhà thơ thể hiện bao nỗi niềm rưng rưng, xúc động của Bác Tôn trong chuyến về thăm quê hương lần ấy:

Lối quen mà như lạ

Mộ song thân một hàng

Người ngàn xa tít tắp

Ngày về thơm nén nhang.

Qua nhiều bài thơ, có thể thấy các tác giả đã gặp nhau trong cảm nhận chung về miền quê Mỹ Hòa Hưng – xứ sở đò giang cách trở nhưng tình quê luôn nồng ấm, chơn chất và lai láng. Từ miền quê nghèo, tuổi thiếu thời Bác Tôn ra đi, gian nan, tội tù đời cách mạng, để hành trình trở về ngắm nhìn quê hương thanh bình. Dù phía trước vẫn còn nhiều gian khó, nhưng mảnh đất cù lao ông Hổ sẽ như con tàu căng buồm tăng tốc, nối bước Người, trẻ xông pha, già giữ cốt cách. Tấm lòng thương kính của người dân trên quê Bác biết bao nô nức không kể xiết. Thơ viết về Mỹ Hòa Hưng có lẽ vì thế luôn đầy ắp tình người, đầy chất thơ, chất nhạc và đầy hương sắc. Cũng có thể bắt gặp trên trang thơ Thanh Vân:

Căn nhà sàn đơn sơ

Mái ngói vẫn tươi nguyên màu sắt son

Lóng lánh màu thời gian

Mùa thu xanh đến ngỡ ngàng

(Về thăm Mỹ Hòa Hưng)

Hành trình đổi mới trên mảnh đất cù lao 36 năm, từ sau ngày giải phóng là cả chặng đường dài để xứng đáng với vị thế cù lao ông Hổ : Tựa lưng Bảy Núi, uống nước Cửu Long, Mỹ Hòa Hưng ngời danh xứ sở, như một vế trong câu đối tại nhà trưng bày thân thế, sự nghiệp Bác Tôn. Cây bút trẻ Trương Nhật Trường đã viết về con người và sự đổi mới của Mỹ Hòa Hưng hôm nay :

Mỹ Hòa Hưng bây giờ

Là những nụ cười rạng rỡ như hoa nở

Là những con người nồng nàn trong từng nhịp thở

Là niềm tự hào hàng triệu trái tim yêu…

Qua Mỹ Hòa Hưng, một buổi chiều

Nghe tất cả nơi này rừng rực sáng

(Chiều qua Mỹ Hòa Hưng)

Không chỉ viết về miền quê Mỹ Hòa Hưng, một số cây bút còn dành cảm hứng thơ khi thăm nhà sàn Bác Tôn ở (từ năm 1952 đến 7/1974, thuộc thôn Chí Liễu, xã Trung Yên, huyện Yên Sơn, Tuyên Quang) bên bờ sông Phó Đáy, thời kỳ kháng chiến chống Pháp, trước chiến thắng Điện Biên Phủ. Cảnh vật miền sơn cước gắn bó với cuộc đời “nằm gai nếm mật”, “cháo bẹ rau măng”, Bác Tôn cùng Bác Hồ lèo lái công cuộc kháng chiến 9 năm:

Căn nhà nhỏ bên dòng Phó Đáy

Sàn cao lót ván mái đơn sơ

Bốn phía rừng xanh tranh thủy mặc

Một làn mây trắng giăng lửng lơ

(Bác Tôn bên dòng sông Phó Đáy – Hồ Thanh Điền)

Cái tình người, tình quê vời vợi từ Mỹ Hòa Hưng, miền Tây Nam bộ đồng bằng đến vùng đại ngàn núi non Tuyên Quang là cảm hứng cho Xuân Nùng viết bài thơ Bên dòng sông Phó Đáy, chứa chan tình cảm với những nơi Bác Tôn từng sinh sống:

Sông Phó Đáy nơi không bồi không lở

Cứ trong xanh dòng nước lửng lờ trôi

…

Nhà của Bác bốn bề nứa lá

Hầm chạy ra sông phòng ngự một thời

Cái bẫy chuột còn ấm hơi tay Bác

Cái chăn chiên chờ những buổi sương rơi…

Quê hương Bác nơi tận cùng đất nước

Con mơ về thắp một tuần nhang

Thả thuyền thơ xuôi dòng Phó Đáy

Có một ngày neo đậu bến An Giang.

Hẳn là Xuân Nùng chỉ có thể “thả thuyền thơ” từ Phó Đáy đến bến An Giang, và chắc hẳn đến giờ anh đã thực hiện được ước mơ từng ấp ủ đó là “đến quê Bác thắp một tuần nhang”? Một điều chắc chắn là lời thơ anh cũng đã neo đậu trong lòng người An Giang, qua bài thơ nhỏ in trên trang báo Văn nghệ Thất Sơn, số tháng 8/2008, kỉ niệm 120 năm ngày sinh Tôn Đức Thắng, và được chọn dẫn giới thiệu trong bài viết này.Thơ Xuân Nùng giản dị câu chữ nhưng lại lắng sâu cảm xúc trân trọng:

Bác đã đi xa… hoa đang mùa rực rỡ

Những kỉ vật thành vô giá đến mai sau

Công ơn Bác, đời đời ghi nhớ

Đại ngàn xưa xuân mới bắt đầu…

Cảm hứng từ cuộc đời làm cách mạng và phong cách sống giản dị, phẩm chất, đức độ của Bác Tôn

Trong một bài thơ khác: Người chẳng nói chi nhiều, nhà thơ Hồ Thanh Điền đã ghi lại các chặng đường hoạt động của Bác Tôn, từ những ngày đầu rời quê, bắt đầu sự nghiệp đấu tranh, tìm kế sinh nhai bằng đôi tay cần mẫn của người thợ:

Khi ra đi Người chẳng nói điều gì

Cả dự định tương lai

Cả những điều trước mắt

Có thể với chiếc xuồng con rời Mỹ Hoà Hưng

Như mọi người tìm kế sinh nhai, tìm việc

Hồ Thanh Điền thể hiện sự cảm phục về phong cách sống chân chính và sự khiêm tốn, ít nói, tính hay lam hay làm của lãnh tụ, bằng giọng thơ vừa kể, vừa triết lí nhẹ nhàng, nhưng đầy hiểu thấu và yêu kính:

Là người thợ, chẳng nói chi nhiều

Với công việc Người làm cật lực

Cần đấu tranh cho thợ thuyền, chính trực

Người cũng quên mình như công việc hằng ngày

Ơi buổi ban đầu Người chẳng nói nhiều đâu!

Nhà thơ dành trọn niềm ngưỡng mộ, ngợi ca đức độ của Bác Tôn ngay từ tựa đề bài thơ: Người chẳng nói chi nhiều. Đây cũng chính là tứ thơ xuyên suốt toàn bài, làm nên sự nhất quán thể hiện ý nghĩa, chủ đề bài thơ. Khổ thơ cuối đầy lắng đọng trong tình cảm trân trọng, suy nghiệm về hành trình hoạt động cách mạng của Bác Tôn. Khép lại bài thơ là những hình ảnh giàu xúc động, thể hiện bao cảm xúc nghẹn ngào của Bác trong ngày về thăm nơi chôn nhau cắt rốn:

Là Chủ tịch, Người cũng chẳng nói nhiều đâu

Lời nói nào thay được tình dân, nghĩa nước

Xa mấy mươi năm về quê, Người chỉ nói bằng ánh mắt

Ánh mắt như triệu triệu tâm hồn…

Có lời nói nào thay được!

Tác giả Hồ Thanh Điền có cả một chùm thơ 3 bài ngợi ca Bác Tôn, trong đó có bài Nhớ Bác, 4 khổ thơ, mỗi khổ 4 câu, câu thơ 7 chữ chở mang nhiều hình ảnh thơ súc tích, cảm nhận về cả hành trình hoạt động của Người. Giọng thơ Hồ Thanh Điền vừa tự sự, vừa triết lí, trang trọng tự hào mà trữ tình thắm thiết, chân thành nói hộ chúng ta lòng tri ân Người đã “mang gươm mở cõi”:

… Lá cờ Hắc Hải bay từ ấy

Cho đến bây giờ vẫn uy nghi…

…Từ thuở thiếu thời đi lập cứ

Một thời nghĩa khí ánh hào quang

Mười bảy năm tù lao khổ lắm

Sử vàng, Người để chữ trung cang!

Cuộc sống đơn sơ, giàu đức hạnh

Vải bô ấp ủ trái tim hồng

Vinh, nhục, sang, hèn, lòng vẫn vậy

Đời trong như ngọc, trắng như bông

Tác giả Trần Dư dành nhiều cảm xúc viết về thời thanh niên Bác Tôn đi tìm lí tưởng, bắt đầu cuộc đời làm thợ, rồi làm thuỷ thủ. Hình ảnh, chi tiết thơ phong phú, mang âm hưởng sử thi, hoài niệm những năm tháng sục sôi, Bác khơi bùng ngọn lửa đấu tranh cách mạng.

Con vẫn nhớ hoài, Bác tuổi thanh niên

Sức vóc trẻ trai, cuộc đời làm thợ

Đất nước đau thương, bàn tay nô lệ

Đêm nằm mơ thấy những con tàu

Xưởng Ba Son ngột ngạt xăng dầu

Xưởng Ba Son bập bùng ngọn lửa

Ôi phóng túng, tự do là biển gió

Tiếng sóng bồn chồn, tiếng gọi khơi xa

Thơ Trần Dư vừa mang giọng điệu tâm tình gần gũi với thơ Tố Hữu, vừa mang chất giọng triết lí-chính luận của thơ Chế Lan Viên. Tác giả cảm nhận sâu sắc về con đường đi tìm lí tưởng sống của chàng trai Tôn Đức Thắng, giữa những năm tháng đất nước còn đắm chìm trong ách nô lệ:

Nỗi khát khao đạp xiềng xích tung ra

Đời lay lắt bát cơm chan nước mắt!

Nỗi khát khao trái tim lên tiếng hát

Theo cánh hải âu tìm lẽ yêu đời!

Con vẫn mê say bao nỗi bồi hồi

Người thanh niên đi xa quê và nhớ…

Giây phút Bác Tôn cắm cờ mừng Cách mạng tháng Mười Nga, được Trần Dư khắc hoạ bằng những hình ảnh thơ dồn dập, sống động, khoẻ khoắn, với nhịp thơ rộn rã, hân hoan.

Pháo gầm chòng chành chiến hạm Rạng Đông

Bình minh mọc trên trời Nga rạng rỡ

Ôi trái tim trẻ trai như muốn vỡ

Trái tim muốn nổ tung thành pháo gầm!

Nồng nhiệt bao nhiêu, người trai xứ da vàng

Tóc bay xoả giữa trùng khơi gió cuốn…

…Lòng người trai như con tàu về bến đỗ

Bình minh cho quê hương với ngàn vạn ngọn cờ!

Ở khổ thơ cuối, Trần Dư đã nói về ý thức nối bước cha anh của bao thế hệ:

Con vẫn nhớ Bác hoài. Tuổi trai đẹp giấc mơ

Năm xưa ấy. Phải đâu năm xưa ấy!

Ôi tuổi thơ và ngọn cờ vẫy mãi

Cho chúng con vang khúc hát lên đường

Nhà thơ Trần Hữu Dũng cũng đã ghi lại chân dung Bác Tôn một cách cô đọng, giàu hình ảnh, giúp hình dung khá trọn vẹn về từng chặng đường đấu tranh. Qua đó thấy được con người, phong cách sống thanh cao, tình yêu lao động của người thợ năm nào, ngay khi đã là Chủ tịch nước.

Liệu có thể hình dung bước chân người thợ xưởng Ba Son

Ở Xêvatxtôpôn khói lửa, gió Hắc Hải lồng lộng

Hiên ngang trên chiến hạm France kéo cao cờ đỏ …

Liệu có thể hình dung người tù cặp rằn ở hầm xay lúa

Sóng biển vỗ triền miên theo hồi còi tàu cách mạng

Mười lăm năm lưu đày Côn đảo, khí phách vô song…

Liệu có thể hình dung người Chủ tịch nước sống ân cần giản dị

Lúc rỗi lôi bộ đồ mộc, đồ nguội trong nhà

Hàn đồ chơi của cháu, sửa xe đạp anh bảo vệ

Cuối đời để lại cho con chiếc đê khâu với lời dặn thiết tha:

“Bây giờ ba mắt kém rồi, con giữ mà dùng”

Trong tuyển tập thơ viết về An Giang, xuất bản mừng kỉ niệm 120 năm ngày sinh Chủ tịch Tôn Đức Thắng, Trần Hữu Dũng có đến 5 bài thơ viết về Bác Tôn, trong đó có 1 bài viết về “Tấm lòng Bác Tôn gái” và 1 bài lấy cảm hứng về tình đồng chí của“Bác Hồ và Bác Tôn”. Đều là những bài thơ chân thành cảm xúc, sâu lắng nghĩa tình.

Phóng viên Thông tấn xã Liên Xô hỏi Bác Tôn gái ở Sầm Sơn

Với vẻ chất phác, trung hậu người đàn bà nông dân đồng bằng

sông Cửu Long nhỏ nhẹ đáp:

“Không mấy khi ông nhà tôi sống bên cạnh.

Hoạt động, bị bắt tôi đến khám giam thăm mới gặp, tôi mừng

gặp ông, lại buồn vì ông bị tù”

…

Yêu nhau chung thuỷ, sắt son có đất trời chứng giám

(Tấm lòng Bác Tôn gái)

Bài thơ khai thác một chi tiết rất cảm động :

Năm 1975 Bác về thăm vùng giải phóng miền Nam

Rưng rưng thắp lên bàn thờ nhà cũ nén nhang thơm

Về Bắc, trước mộ vợ Bác đứng lặng yên rơi nước mắt

Tác giả kết thúc bài thơ trong cảm nhận về tấm lòng Bác Tôn gái, trong mối quan hệ với nhân dân An Giang hôm nay:

Quá giang đò về thăm khu tưởng niệm Bác Tôn cù lao Ông Hổ.

Chợt vi vu câu hát vọng thê, vọng thê ơi hời!

Mùa nước nổi sục sôi ráng chiều đỏ rực

Tấm lòng người vợ trung trinh

Có dân An Giang nối dài cầu thương nhớ…

Trần Hữu Dũng viết về tình cảm đồng chí của Bác Hồ và Bác Tôn bằng những câu chữ mộc mạc, không tô vẻ nhưng chở mang bao nghĩa tình son sắt

Ở Hà Nội

Bác Hồ và Bác Tôn

Đầm ấm, mộc mạc

Chân thật, tự nhiên, sâu lắng

Cầm tay nhau trò chuyện dưới bóng mát nhà sàn

Bên hiên nhành phong lan toả hương ngây ngất

Hai người thợ năm xưa xa xứ tìm đường cứu nước

Hai tâm hồn thế kỷ sưởi ấm cho nhau

Có thể mượn thơ Trần Hữu Dũng để kết lại những cảm nhận về con người, sự nghiệp cách mạng của Bác Tôn và vùng đất An Giang – như Những ngụ ngôn ở An Giang (tựa đề một bài thơ khác của anh). Thâm thúy, tinh tế là những bài học để đời, định hướng cho bao thế hệ cháu con:

Chỗ cù lao Ông Hổ, xoáy nước cuộn chảy mênh mang

Trong ngôi nhà lá đơn sơ Bác Tôn về lui cui nhóm bếp

Bài ngụ ngôn đầu tiên anh thuộc lòng ở đây

Cách mạng – Tự do – Dân tộc…

…Những ngụ ngôn ở An Giang hiển hiện qua cuộc sống

Lấp lánh huyễn hoặc hệt sao trời dẫn lối anh đi.

Nhìn chung thơ viết về Bác Tôn có sự tương ứng khá rõ nét giữa cảm hứng với giọng điệu và mang tính thời đại. Nếu thơ sáng tác thời kì kháng chiến chống Mỹ lấy cảm hứng trữ tình – sử thi làm chủ đạo, với giọng điệu anh hùng ca, thì có thể thấy thơ viết về Bác Tôn giai đoạn sau ngày giải phóng có sự khác biệt. Vẫn trên nền cảm hứng trữ tình, vẫn là giọng điệu ngợi ca nhưng không phải mang âm hưởng anh hùng ca hào hùng mà là chất giọng tự nhiên, đầm ấm, yêu thương. Điều này cũng dễ hiểu, bởi người anh hùng – lãnh tụ Tôn Đức Thắng vốn là một người thợ xuất thân từ miền quê nghèo Nam bộ, cả đời làm cách mạng luôn sống cương trực, hiền hòa, bình dị. Viết về Người tất nhiên cũng xuất phát từ đó, với bao chi tiết hiện thực đời thường sống động, tự nhiên, gần gũi, thân thương.

Nguồn: Vanhocquenha.vn

Văn học Việt Nam

Bác Tôn và Mỹ Hòa Hưng qua những trang thơ

Chia sẻ: