Đường Lê Lợi và Nguyễn Huệ là hai con đường rộng lớn và sầm uất nhất ở Sài Gòn cả trong quá khứ lẫn hiện tại. Ảnh chụp giao lộ hai con đường này thời Pháp – Ảnh: Thương xá Tax
Đó chính là bùng binh (hay còn gọi là vòng xoay) Bonard – Charner trước kia, bây giờ là Lê Lợi – Nguyễn Huệ nằm ở vị trí đắc địa và sầm suất nhất Sài Gòn cả trong quá khứ lẫn hiện tại.
Đường Lê Lợi là con đường rộng nhất lúc bấy giờ và đại diện cho bộ mặt Sài Gòn. Lúc đầu đường mang tên số 13, năm 1865 mang tên một người Pháp là Bonard (tên đây đủ là Louis Adolphe Bonard), tổng tư lệnh lực lượng viễn chinh Pháp. Đến năm 1955, chính quyền Sài Gòn đổi tên là đại lộ Lê Lợi.
Đường Lê Lợi bắt đầu từ công trường Lam Sơn đến công trường Quách Thị Trang ở chợ Bến Thành, qua các ngã tư Nguyễn Huệ, Pasteur, Nam Kỳ Khởi Nghĩa (trước gọi là Công Lý), ngã ba Nguyễn Trung Trực. Lòng đường có ba lối đi dành cho xe cộ, có hai tiểu đảo ngăn chia.
Thời Pháp thuộc, chính quyền thuộc địa dự tính biến đường Bonard thành một Champs-Élysées thu nhỏ với hai bên đường là các cửa hàng, khách sạn và nhà hàng nhưng có lẽ do những biến động của thế giới cho nên dự tính không thực hiện được.
Còn đường Nguyễn Huệ sơ khởi là dòng kênh đào mà dân Sài Gòn gọi là Kinh Lớn, sau đó được đổi tên thành kênh đào Charner – tên một đô đốc người Pháp. Hai bên bờ kênh là con đường chạy song song mang tên Rigault de Genouilly và Charner.
 Kênh Lớn hay kênh đào Charner mà sau này là đường Nguyễn Huệ – Ảnh tư liệu |
Kênh đào Charner có lưu lượng hàng hóa vận chuyển tấp nập nên sau một thời gian bị ô nhiễm nặng. Năm 1877, người Pháp cho lấp kênh đào và sáp nhập con đường ở hai bờ thành đại lộ Charner.
Đại lộ Charner một đầu là Dinh Đốc Lý (nay là trụ sở UBND thành phố) và đầu kia là sông Sài Gòn. Không gọi theo tên Pháp đặt, người Sài Gòn gọi bằng cái tên dân gian là đường Kinh Lấp. Đường Charner còn được gọi bằng Canton do có đa số người Hoa vùng Quảng Đông tập trung buôn bán.
Trải qua nhiều biến cố lịch sử, năm 1956, đại lộ Charner được đổi tên thành Nguyễn Huệ – một trong những con đường đẹp nhất của “Hòn ngọc Viễn Đông”. Mỗi khi xuân về, đường Nguyễn Huệ xuất hiện chợ hoa. Theo tàu thuyền miền Tây, hoa từ khắp nơi về tập kết ở bến Bạch Đằng, trên bờ và trải dài trên đại lộ.
 Bùng binh cây liễu trước Thương xá Tax rất quen thuộc với người dân Sài Gòn – Ảnh tư liệu |
Vậy tại sao đây là bùng binh đầu tiên ở Sài Gòn? Cụ Vương Hồng Sển viết trong cuốn Sài Gòn năm xưa: “Ngã tư Kinh Lấp đụng với con kinh về sau biến thành đại lộ Bonard (nay là Lê Lợi) hồi mồ ma thời Pháp, vẫn là xóm sang trọng nhất. Tại chỗ bồn nước ngay ngã tư này, hồi đó có xây một cái bệ cao hình bát giác, vào khoảng 1920 tôi lên học Sài Gòn còn thấy tận mắt. Mỗi chiều thứ bảy, tại bệ này có mấy chú lính san đá trỗi nhạc Tây cho đồng bào ta thưởng thức”.
Học giả Vương Hồng Sển viết tiếp: “Ngày nay, nhạc Pháp, nhạc Mỹ nghe nhàm tai, các rạp chớp bóng, máy hát và máy radio “dọn ăn” đến chán bứ ê chề, chớ thuở ấy làm gì mà được nghe nhạc ngoại quốc cho đã con ráy. Họa chăng tụi nào dám lết lại gần nhà hàng Continental dành cho “khách Tây” ăn (đường Đồng Khởi), nhà hàng Pancrazi trên đường Bonard (Lê Lợi) và chỗ ngã tư Bồn Kèn này mới được thưởng thức”.
Theo học giả An Chi, thời Tây thì cái bùng binh đầu tiên nằm ở Nam Kỳ, mà ở Nam Kỳ thì cái bùng binh đầu tiên nằm ở Sài Gòn, mà ở Sài Gòn thì cái bùng binh đầu tiên chỉ nằm ở ngã tư, chứ chẳng có ngã năm, ngã sáu gì cả. Đó chính là giao lộ Bonard – Charner trước kia, bây giờ là Lê Lợi – Nguyễn Huệ. Tên cúng cơm của cái bùng binh này là Bồn Kèn.
Qua thời gian, giao lộ Lê Lợi – Nguyễn Huệ được người dân Sài Gòn gọi là bùng binh cây liễu bởi vòng xoay lúc nào cũng được phủ kín bởi những cây liễu nhẹ nhàng, thướt tha, đẹp và rất thanh thoát. Ở giữa bùng binh là một đài phun nước.
 Đường Nguyễn Huệ trở thành đường đi bộ. Bùng binh cây liễu trở thành ký ức với người Sài Gòn – Ảnh: Độc Lập |
Bùng binh cây liễu được xem là nơi đẹp và rất nhộn nhịp của Sài Gòn. Nơi này lúc nào cũng tấp nập người và xe cộ qua lại. Ngay tại góc bùng binh này là nơi tổ chức đường hoa Nguyễn Huệ. Nơi đây còn có Thương xá Tax – một trong những nơi buôn bán sầm uất bậc nhất Sài Gòn và là hình ảnh quen thuộc của người dân thành phố. Năm 2014, thương xá này bị dỡ bỏ để thay thế bằng một tòa nhà hiện đại hơn khiến không ít người dân Sài Gòn tiếc nuối.
Trong những ngày đầu thi công công trình ga tàu điện ngầm tại khu vực này, nhiều người dân Sài Gòn đã đến để chụp những bức ảnh lưu niệm cuối cùng về bùng binh cây liễu. Hiện vị trí bùng binh này đã trở thành đường đi bộ Nguyễn Huệ, một điểm vui chơi, giải trí đầy sôi động của người dân lẫn du khách khi đến Sài Gòn.
|
Bùng binh hay bồn binh?
Theo học giả An Chi, tên gọi đúng của các vòng xoay ngã tư, ngã năm, ngã sáu… phải là bồn binh chứ không phải bùng binh như cách gọi hiện nay.
Học giả An Chi lý giải, bùng binh là chỗ rộng ra ở một khúc sông. Các con sông ở Nam bộ không ít thì nhiều cũng có bùng binh dôi ra. Cụ thể, từ bùng binh vẫn được sử dụng khi gọi một số địa danh ở Nam bộ như ấp Bùng Binh ở Long An, Cà Mau, Tây Ninh… Ở quận 3 cũng có đường Rạch Bùng Binh, “ăn theo” tên của rạch Bùng Binh, là một con rạch có đoạn phình rộng ra, nay đã bị lấp.
Còn từ bồn binh chỉ được gọi ở phạm vi Sài Gòn xưa trước đây, cụ thể là gọi ngã tư Nguyễn Huệ – Lê Lợi. Cái tên “cúng cơm” của cái bồn binh này theo học giả Vương Hồng Sển, là ngã tư Bồn Kèn. Bởi ở ngã tư này, một cái bồn kèn được dựng lên để mấy chú lính Tây đến thổi kèn, trỗi nhạc cho dân chúng nghe. Rồi chính dân chúng dần dần đổi tên cho nó thành “bồn binh”, hiểu là cái bồn nơi lính (binh) đến thổi kèn.
Học giả An Chi cho hay hồi đó chưa có cái bùng binh trước chợ Bến Thành nên “bồn kèn” ở ngã tư Lê Lợi – Nguyễn Huệ độc quyền cái tên “bồn binh” làm danh từ riêng.
“Nhiều người ở Sài Gòn 70 – 80 tuổi như tôi vẫn còn nhớ tên bồn binh. Ngày xưa, người Sài Gòn gọi vòng xoay là bồn binh chứ không phải bùng binh như bây giờ. Sau này có sự trà trộn giữa bùng binh và bồn binh, trong khi khẩu ngữ dân gian quen gọi bùng binh hơn nên hai từ bồn binh loãng dần và mờ nhạt đi”, học giả An Chi nói. |
Bùng binh hay bồn binh?
Theo học giả An Chi, tên gọi đúng của các vòng xoay ngã tư, ngã năm, ngã sáu… phải là bồn binh chứ không phải bùng binh như hiện nay.
Học giả An Chi lý giải bùng binh là chỗ rộng ra ở một khúc sông. Các con sông ở Nam bộ không ít thì nhiều cũng có bùng binh dôi ra. Do phổ biến nên khẩu ngữ dân gian quen gọi bùng bình hơn bồn binh.
Cụ thể từ bùng binh vẫn được sử dụng khi gọi một số địa danh ở Nam bộ như ấp Bùng Binh ở Long An, Cà Mau, Tây Ninh… Ở quận 3 cũng có đường Rạch Bùng Binh, “ăn theo” tên của rạch Bùng Binh, là một con rạch, cũng có một đoạn phình rộng ra, nay đã bị lấp.
Còn từ bồn binh chỉ được gọi ở phạm vi Sài Gòn xưa trước đây, cụ thể là gọi ngã tư Nguyễn Huệ – Lê Lợi. Cái tên cúng cơm của cái bồn binh này là “ngã tư bồn kèn”. Bởi ở ngã tư nay, một cái “bồn kèn” này được dựng lên để mấy chú lính Tây đến thổi kèn, trổi nhạc cho dân chúng nghe. Rồi chính dân chúng dần dần đổi tên cho nó thành “bồn binh”, hiểu là cái bồn nơi lính (binh) đến thổi kèn.
Học giả An Chi cho hay hồi đó chưa có cái “bùng binh” trước chợ Bến Thành nên “bồn kèn” ở ngã tư Lê Lợi – Nguyễn Huệ độc quyền cái tên “bồn binh” làm danh từ riêng.
“Nhiều người 70-80 tuổi ở Sài Gòn như tôi vẫn còn nhớ tên bồn binh. Ngày xưa người Sài Gòn gọi vòng xoay là bồn binh chứ không phải bùng binh như bây giờ đâu. Sau này có sự trà trộn giữa bùng binh và bồn binh, trong khi hai từ bồn binh loãng dần và mờ nhạt đi”, học giả An Chi nói.
Bùng binh hay bồn binh?
Theo học giả An Chi, tên gọi đúng của các vòng xoay ngã tư, ngã năm, ngã sáu… phải là bồn binh chứ không phải bùng binh như hiện nay.
Học giả An Chi lý giải bùng binh là chỗ rộng ra ở một khúc sông. Các con sông ở Nam bộ không ít thì nhiều cũng có bùng binh dôi ra. Do phổ biến nên khẩu ngữ dân gian quen gọi bùng bình hơn bồn binh.
Cụ thể từ bùng binh vẫn được sử dụng khi gọi một số địa danh ở Nam bộ như ấp Bùng Binh ở Long An, Cà Mau, Tây Ninh… Ở quận 3 cũng có đường Rạch Bùng Binh, “ăn theo” tên của rạch Bùng Binh, là một con rạch, cũng có một đoạn phình rộng ra, nay đã bị lấp.
Còn từ bồn binh chỉ được gọi ở phạm vi Sài Gòn xưa trước đây, cụ thể là gọi ngã tư Nguyễn Huệ – Lê Lợi. Cái tên cúng cơm của cái bồn binh này là “ngã tư bồn kèn”. Bởi ở ngã tư nay, một cái “bồn kèn” này được dựng lên để mấy chú lính Tây đến thổi kèn, trổi nhạc cho dân chúng nghe. Rồi chính dân chúng dần dần đổi tên cho nó thành “bồn binh”, hiểu là cái bồn nơi lính (binh) đến thổi kèn.
Học giả An Chi cho hay hồi đó chưa có cái “bùng binh” trước chợ Bến Thành nên “bồn kèn” ở ngã tư Lê Lợi – Nguyễn Huệ độc quyền cái tên “bồn binh” làm danh từ riêng.
“Nhiều người 70-80 tuổi ở Sài Gòn như tôi vẫn còn nhớ tên bồn binh. Ngày xưa người Sài Gòn gọi vòng xoay là bồn binh chứ không phải bùng binh như bây giờ đâu. Sau này có sự trà trộn giữa bùng binh và bồn binh, trong khi hai từ bồn binh loãng dần và mờ nhạt đi”, học giả An Chi nói.
Theo Trung Hiếu – Thanh niên online